Afghanistan heeft een tumultueus recent verleden. In de laatste drie decennia is het land bezet geweest door communistische Sovjettroepen en door de internationale strijdkrachten onder leiding van de VS, en in de jaren daartussen is het geregeerd door militante groeperingen en de beruchte onderdrukkende islamitische Taliban.
Tijdens het veranderende politieke landschap van Afghanistan in de laatste vijftig jaar zijn de rechten van vrouwen door verschillende groeperingen misbruikt voor politiek gewin, waarbij ze soms werden verbeterd maar vaak ook werden misbruikt.
‘De Afghaanse vrouwen hebben het meest verloren van de oorlog en militarisering.’
Horia Mosadiq
Horia Mosadiq was een jong meisje toen Rusland Afghanistan binnenviel in 1979. Nu werkt Horia bij Amnesty als onze Afghanistan-onderzoeker. Luister naar het audiofragment hieronder om Horia’s overzicht te horen van dertig jaar complexe en beladen geschiedenis, en de impact die bezetting en militarisering hebben gehad op de vrouwen en meisjes die in Afghanistan wonen.
Vóór de invasie van 1979
Denk je nu aan vrouwen in Afghanistan, dan herinner je je waarschijnlijk foto’s in de media van vrouwen in burqa’s, misschien de beroemde National Geographic-foto van ‘het Afghaanse meisje’, of prominenten die zijn vermoord omdat ze zichtbaar opkwamen voor vrouwenrechten. Maar het is niet altijd zo geweest.
“Als meisje herinner ik me dat mijn moeder minirokjes droeg en ons meenam naar de bioscoop. Mijn tante ging naar de universiteit in Kabul.’
Horia
Tot aan het conflict in de jaren zeventig van de vorige eeuw was er in de 20e eeuw sprake van een relatief gestage vooruitgang op het gebied van vrouwenrechten in het land. Afghaanse vrouwen mochten voor het eerst stemmen in 1919 – slechts een jaar nadat vrouwen in het Verenigd Koninkrijk stemrecht kregen, en een jaar voordat vrouwen in de Verenigde Staten mochten stemmen. In de jaren 1950 werd de purdah (scheiding tussen de seksen) afgeschaft; in de jaren 1960 zorgde een nieuwe grondwet voor gelijkheid op vele terreinen van het leven, waaronder politieke participatie.
Maar tijdens staatsgrepen en de bezetting door de Sovjet-Unie in de jaren zeventig, door burgerconflicten tussen Mujahideen-groepen en regeringstroepen in de jaren tachtig en negentig, en vervolgens onder het bewind van de Taliban, werden de rechten van vrouwen in Afghanistan steeds verder ingeperkt.
Het bewind van de Taliban in de jaren negentig
Wie zijn de Taliban?
De Taliban zijn nu berucht om hun schendingen van de mensenrechten. De groep ontstond in 1994 na jaren van conflicten. Veel van hun leden waren voormalige Mujahideen-strijders die tijdens de Afghaanse burgeroorlog in de jaren ’80 en ’90 in Pakistan waren opgeleid. Zij kwamen bijeen met het doel van Afghanistan een islamitische staat te maken. De Taliban regeerden in Afghanistan van 1996 tot 2001.
Het ontzeggen van mensenrechten aan vrouwen
Onder de Taliban werden vrouwen en meisjes op allerlei manieren gediscrimineerd, vanwege de ‘misdaad’ dat ze als meisje waren geboren. De Taliban dwongen hun versie van de islamitische Sharia-wetgeving af. Vrouwen en meisjes werden:
- Verboden naar school te gaan of te studeren
- Verboden te werken
- Verboden het huis te verlaten zonder mannelijke chaperonne
- Verboden hun huid in het openbaar te tonen
- Verboden toegang te krijgen tot gezondheidszorg die door mannen wordt geleverd (omdat vrouwen niet mochten werken, was gezondheidszorg vrijwel ontoegankelijk)
- Verboden betrokken te zijn bij de politiek of in het openbaar te spreken
- Verboden in het openbaar te spreken.
Er waren nog veel meer manieren waarop hun rechten werden ontzegd. Vrouwen waren in wezen onzichtbaar in het openbare leven, opgesloten in hun huis. In Kabul moesten de bewoners de ramen op de begane grond en de eerste verdieping bedekken, zodat de vrouwen niet vanaf de straat konden worden gezien. Als een vrouw het huis verliet, was dat met een volledige sluier (burqa), vergezeld van een mannelijk familielid: zij had geen onafhankelijkheid.
Als zij deze discriminerende wetten niet gehoorzaamde, waren de straffen zwaar. Een vrouw kon worden gegeseld als ze maar een centimeter of twee huid onder haar burqa liet zien, geslagen worden als ze probeerde te studeren, gestenigd worden als ze schuldig werd bevonden aan overspel.
Verkrachting van en geweld tegen vrouwen en meisjes was schering en inslag. Afghaanse vrouwen werden in de wet en in bijna elk aspect van hun dagelijks leven gebrutaliseerd. Bij een vrouw in Kabul werd in 1996 bijvoorbeeld het uiteinde van haar duim afgeknipt omdat ze nagellak droeg.
‘Ze schoten mijn vader voor mijn ogen neer. Het was negen uur ’s avonds. Ze kwamen naar ons huis en vertelden hem dat ze orders hadden om hem te doden omdat hij mij naar school had laten gaan. De Mujahideen hadden me al tegengehouden om naar school te gaan, maar dat was niet genoeg. Ik kan niet beschrijven wat ze me hebben aangedaan nadat ze mijn vader hadden vermoord…’
Een vijftienjarig meisje in Kabul, 1995
Internationale interventie in 2001
De VS leidden een internationale militaire campagne door in Afghanistan in te grijpen onmiddellijk na de aanslagen van 11 september 2001.
Wereldleiders, waaronder die van het VK en de VS, noemden regelmatig de noodzaak om de rechten van Afghaanse vrouwen te verbeteren als rechtvaardiging voor de interventie.
‘Er kan geen sprake zijn van echte vrede en herstel in Afghanistan zonder een herstel van de rechten van vrouwen.’
VN-secretaris-generaal Kofi Annan‘Het herstel van Afghanistan moet gepaard gaan met een herstel van de rechten van Afghaanse vrouwen, sterker nog, het zal niet mogelijk zijn zonder hen.’
VS-secretaris van Buitenlandse Zaken Colin Powell‘Het conflict zal niet het einde zijn. We zullen niet weglopen, zoals de buitenwereld al zo vaak heeft gedaan.’
Verenigde premier Tony Blair
De Taliban waren eind 2001 verdreven.
In de jaren na de internationale interventie openden veel scholen hun deuren voor meisjes en gingen vrouwen weer aan het werk. Er werd vooruitgang geboekt op het gebied van gelijkheid: een nieuwe grondwet in 2003 legde de rechten van vrouwen erin vast, en in 2009 nam Afghanistan de wet inzake de uitbanning van geweld tegen vrouwen (EVAW) aan.
De Taliban en andere zeer conservatieve opstandelingengroepen hebben echter nog steeds de controle over sommige delen van Afghanistan, en het geweld tegen en de discriminatie van vrouwen en meisjes gaan door – overal in Afghanistan. In 2011 werd Afghanistan uitgeroepen tot het gevaarlijkste land om als vrouw te leven
Nu worden vrouwen nog steeds stelselmatig gediscrimineerd, misbruikt en vervolgd. Er moet nog veel gebeuren voordat de gelijkheid in de politieke retoriek een dagelijkse realiteit wordt voor vrouwen in Afghanistan.