David Bholat i Karla Martinez Gutierrez
Na całym świecie banki centralne mają różne struktury własności. Na jednym końcu spektrum znajdują się banki centralne, takie jak Bank Anglii, które są w całości własnością sektora publicznego. Na drugim końcu znajdują się banki centralne, takie jak Banca d’Italia, których udziałowcami są podmioty sektora prywatnego. Są też banki centralne, takie jak Bank Japonii, które znajdują się pomiędzy nimi. Ale czy te różnice mają znaczenie?
W tym wpisie analizujemy różnorodność struktur własnościowych banków centralnych, zarówno w ujęciu historycznym, jak i globalnym. Proponujemy również obszary przyszłych badań na ten temat.
Oddzielenie własności i kontroli banku centralnego
Własność jest złożonym pojęciem, zbiorem praw i obowiązków. W zwykłym języku, jeśli powiem, że jestem właścicielem roweru, oznacza to, że posiadam rower i mogę go używać, jak mi się podoba. Własność implikuje kontrolę.
Jednakże, jak po raz pierwszy zauważyli Thorstein Veblen, Adolf Berle i Gardiner Means, kontrola jest czasami oddzielona od własności w nowoczesnych korporacjach. Właściciele korporacji (akcjonariusze) są zazwyczaj abstrahowani od ich codziennych operacji. Zamiast tego kontrola nad zasobami korporacji jest zazwyczaj sprawowana przez jej zarząd. Dlatego też stwierdzenie, że posiadam udziały w korporacji ma o wiele węższe znaczenie niż stwierdzenie, że posiadam rower. W przypadku korporacji, mówię głównie, że mam finansowy interes w biznesie, a konkretnie, że jestem roszczeniowcem rezydualnym w stosunku do zysków korporacji po tym, jak wszyscy inni roszczeniowcy, tacy jak pracownicy, wierzyciele i rząd (podatki) zostali spłaceni.
Veblen, Berle i Means rozwinęli swoje idee z myślą o korporacjach sektora prywatnego nastawionych na zysk. Jednak rozróżnienie, jakie wprowadzili między własnością a kontrolą, ma zaskakujące zastosowanie do większości współczesnych banków centralnych. Właściciele banków centralnych, najczęściej rządy, są zazwyczaj odpowiedzialni za mianowanie kadry kierowniczej i otrzymują udział w zyskach banków centralnych. Codzienna kontrola nad bankiem centralnym przekazywana jest kierownictwu wyższego szczebla i komitetom politycznym.
Mimo że zarówno współczesne banki centralne, jak i współczesne korporacje często charakteryzują się rozdzieleniem własności i kontroli, istnieją kluczowe różnice w ich celach organizacyjnych. Celem większości korporacji sektora prywatnego jest dążenie do osiągania zysków przez udziałowców. Natomiast banki centralne mają zazwyczaj ustawowe mandaty oparte na celach ogólnogospodarczych – np. stabilności cen, stabilności finansowej i funkcjonowania rynku. Jest to niezależne od tego, czy banki centralne są w całości własnością rządu, czy też – jak w kilku przypadkach opisanych poniżej – ich pozostałymi właścicielami są podmioty sektora prywatnego.
W konsekwencji kwestia własności banku centralnego jest uważana przez większość badaczy za kwestię o marginalnym znaczeniu. Jednak kwestia własności banku centralnego jest istotnym tematem do ponownego rozpatrzenia obecnie, gdy konstytucyjnym podstawom banków centralnych poświęca się ponownie uwagę (Goodhart i Lastra 2017; Tucker 2018). W dalszej części proponujemy przegląd różnorodności struktur własnościowych banków centralnych w ujęciu historycznym i globalnym.
Nacjonalizacja bankowości centralnej
Na początku XX wieku istniała mniej więcej równomierna mieszanka banków centralnych z udziałowcami z sektora prywatnego i publicznego (wykres 1). Zmieniło się to w połowie wieku. Niektóre banki centralne o ugruntowanej pozycji, takie jak Bank Anglii, zostały znacjonalizowane (Rysunek 2). W tym samym czasie prawie wszystkie banki centralne utworzone w państwach postkolonialnych były w całości własnością państwa. Do końca wieku pozostała zaledwie garstka banków centralnych z udziałowcami z sektora prywatnego.
Figura 1: Model własnościowy banków centralnych na świecie na przestrzeni czasu, od 1900 r. do chwili obecnej
Źródło: Strony internetowe banków centralnych
Figura 2: Lista znacjonalizowanych banków centralnych na świecie w kolejności od roku nacjonalizacji
Źródło: Strony internetowe banków centralnych
Chociaż obecnie dominują banki centralne będące własnością państwa, niektóre banki centralne nadal posiadają formy akcjonariatu sektora prywatnego. Należą do nich banki centralne w Stanach Zjednoczonych, Japonii i Szwajcarii. Na wykresie 3 sklasyfikowano te banki centralne według tego, czy należą do rządu, banków sektora prywatnego, innych udziałowców sektora prywatnego, czy do jakiejś ich kombinacji. Pozostali udziałowcy sektora prywatnego” oznaczają osoby fizyczne i/lub instytucje sektora prywatnego niebędące bankami. Europejski Bank Centralny (EBC) reprezentuje czwarty model własności, który nie został odpowiednio ujęty na wykresie 3, ponieważ został ustanowiony na mocy traktatu między państwami członkowskimi UE. Oprócz EBC, inne ponadnarodowe banki centralne obejmują Centralny Bank Wschodnich Karaibów, Bank Państw Afryki Środkowej i Centralny Bank Państw Afryki Zachodniej.
Figura 3: Klasyfikacja banków centralnych według własności
Źródło: Na podstawie de Kock (1965), Rossouw (2018) i informacji ze stron internetowych banków centralnych
Rysunek 4 przedstawia bardziej szczegółowe informacje na temat banków centralnych niebędących w pełni własnością rządów. Modele własnościowe różnią się znacznie wśród tych dziewięciu banków centralnych. Chociaż banki centralne Japonii, San Marino i Turcji mają pewnych udziałowców z sektora prywatnego, większościowym udziałowcem jest nadal państwo. W Belgii i Szwajcarii około połowa udziałów należy do rządu. Dla porównania, rządy USA, Włoch i RPA nie mają formalnych udziałów własnościowych w swoich bankach centralnych. Bardziej mieszany model prezentuje Bank Grecji, choć warto pamiętać, że wraz z bankami centralnymi Belgii i Włoch jest on członkiem Eurosystemu.
Figura 4: Szczegóły instytucjonalne dotyczące banków centralnych niebędących w pełni własnością rządów
Źródło: Strony internetowe banków centralnych
Wykres 4 pokazuje również heterogeniczność wśród tych banków centralnych w sposobie wynagradzania ich akcjonariuszy z sektora prywatnego. W niektórych przypadkach, jak w przypadku Rezerwy Federalnej USA, kwota wypłacana udziałowcom jest stała, co sprawia, że dywidenda jest zbliżona do wypłaty kuponu od obligacji. W innych przypadkach, jak w Turcji, wynagrodzenie jest zmienne i uznaniowe, choć nawet tutaj jest ono ograniczone. W jednym z ostatnich opracowań stwierdzono, że banki centralne z akcjonariuszami z sektora prywatnego nie różnią się od banków centralnych z akcjonariuszami z sektora publicznego ani pod względem rentowności, ani pod względem udziału w zyskach, które przekazują akcjonariuszom.
Przyszłościowy program badań
Niniejszy blog zawiera podstawowe informacje na temat własności banku centralnego. Od czasu do czasu niektórzy twierdzą, że banki centralne powinny być całkowicie sprywatyzowane, a największe banki sektora prywatnego powinny odgrywać rolę pożyczkodawców ostatniej instancji. Z drugiej strony, niektórzy twierdzą, że banki centralne powinny być w pełni znacjonalizowane. Jednakże własność banku centralnego sama w sobie może nie mieć znaczenia. Kluczowe znaczenie mogą mieć natomiast inne aspekty zarządzania nimi, a zwłaszcza ich deklaracje misji. Obecnie wszystkie banki centralne, niezależnie od tego, czy w całości należą do rządu, czy też ich udziały należą do podmiotów sektora prywatnego, mają mandat oparty na wynikach ogólnogospodarczych. Prawdziwie prywatny bank centralny, bez wyraźnych lub domniemanych gwarancji rządowych, który dążyłby wyłącznie do osiągnięcia zysków dla swoich udziałowców, prawdopodobnie zachowywałby się inaczej niż obecne banki centralne, których celem jest promowanie dobra publicznego.
Nawet w związku z tym uważamy, że kwestia własności banku centralnego zasługuje na szersze badania naukowe niż miało to miejsce do tej pory. Na zakończenie proponujemy dwa obszary przyszłych badań.
1. Akcje banków centralnych w Belgii, Grecji, Japonii i Szwajcarii są przedmiotem publicznego obrotu na giełdach papierów wartościowych. Interesujące byłoby zrozumienie treści informacyjnych przekazywanych przez te ceny akcji, w szczególności stopnia, w jakim ceny akcji tych banków centralnych prowadzą do innych zmiennych makroekonomicznych, takich jak PKB lub szersze indeksy giełdowe, lub pozostają w stosunku do nich w tyle. Na przykład wykres 5 pokazuje, że kurs akcji Narodowego Banku Belgii ściśle pokrywa się z indeksem referencyjnym (BEL 20) giełdy Euronext Brussels, na której jest notowany.
Wykres 5: Zmiany wartości akcji Narodowego Banku Belgii w ujęciu rok do roku i indeksu giełdowego BEL 20 (r = .706)
Źródło: Reuters
2. W innych branżach czasami argumentuje się, że własność sektora prywatnego lub własność sektora publicznego poprawiają zdolność organizacji do osiągania jej celów. Te ogólne argumenty teoretyczne można poddać analizie empirycznej w konkretnym przypadku banków centralnych. Chociaż różne banki centralne mają różne cele, dwa z najbardziej powszechnych to promowanie stabilności monetarnej i finansowej. Stabilność monetarna może być zdefiniowana jako niska inflacja, podczas gdy stabilność finansowa może być zdefiniowana jako brak kryzysów finansowych. Naukowcy mogliby zbadać, czy istnieje korelacja między strukturą własnościową banku centralnego a tymi wynikami makroekonomicznymi. Na przykład, na wykresie 6 przedstawiono liczbę lat, w których kraje OECD i G20 doświadczały kryzysów finansowych w latach 1970-2017. Kraje są podzielone na te, w których banki centralne są w pełni państwowe, oraz te, w których banki centralne mają pewną formę udziału sektora prywatnego. Wartość mediany (8 lat w kryzysie finansowym) jest taka sama zarówno dla krajów z całkowicie państwowymi bankami centralnymi, jak i dla tych, które mają banki centralne z pewną formą udziału sektora prywatnego w tym okresie czasu. Nie ma zatem wyraźnego związku między stabilnością finansową a strukturą własnościową banku centralnego, choć chcielibyśmy zobaczyć głębszą analizę empiryczną, aby wyciągnąć bardziej zdecydowane wnioski.
Figura 6: Liczba lat w latach 1970-2017, w których kraje OECD i G20 doświadczyły kryzysu finansowego, zgodnie z definicją podaną w poniższych źródłach, w podziale na typ własności banku centralnego
Źródło: Harvard Business School oraz Laeven i Valencia (2018), uzupełnione przez Ueda (1998), Barandiarán i Hernández (1999), Sgard (2012) oraz Lo Duca et al. (2017)
Uwaga: Dane obejmują wszystkie banki centralne z udziałowcami z sektora prywatnego na świecie, z wyjątkiem San Marino. Arabia Saudyjska (kraj z grupy G20) została wyłączona z analizy ze względu na brak dostępnych informacji. Austriacki bank centralny jest sklasyfikowany jako bank centralny z udziałem sektora prywatnego do 2009 r., po czym jest sklasyfikowany jako bank centralny będący własnością publiczną, ponieważ został znacjonalizowany.
David Bholat pracuje w dziale Advanced Analytics Banku.
Jeśli chcesz się z nami skontaktować, napisz do nas na adres [email protected] lub zostaw komentarz poniżej.
Komentarze pojawią się dopiero po zatwierdzeniu przez moderatora i są publikowane tylko wtedy, gdy podano pełne imię i nazwisko. Bank Underground to blog, na którym pracownicy Banku Anglii dzielą się poglądami, które kwestionują – lub wspierają – dominujące ortodoksje polityczne. Poglądy wyrażone tutaj są poglądami autorów i niekoniecznie są tożsame z poglądami Banku Anglii lub jego komitetów politycznych.