Van augurken tot pilaf, dit zijn de beste hapjes van Armenië.
Voor de niet-ingewijden kan eten in Armenië discombinerend zijn. De ene maaltijd schep je tabbouleh op platbrood en lik je tahini van je vingers, terwijl je de volgende keer een berg aardappelsalade in Russische stijl oppeuzelt of je tegoed doet aan knoedels die niet zouden misstaan in een dimsumrestaurant. Dat is het leuke van Armeens eten: de meest verleidelijke smaken uit Perzië, Rusland, Georgië en de Levant worden uitgekozen om zelfs de meest verstokte fijnproever te choqueren.
Maar de Armeense keuken is niet zomaar een Oost-West mengelmoes – het is echt iets van jezelf. Gerechten als khash, een stoofpot van knoflookpootjes, en lavash, het alomtegenwoordige platte brood van het land, sieren de Armeense tafel al eeuwen, zo niet millennia. En de ontdekking van ’s werelds oudste bekende wijnmakerij in het Areni-grottencomplex maakt Armenië tot een kanshebber voor de plaats van herkomst van wijn (hoewel Georgië momenteel de titel in handen heeft).
De vraag wat Armeens eten is – en wat het niet is – is tegenwoordig zeer subjectief (en zelfs omstreden), aangezien de Armeense diaspora zich uitstrekt van Buenos Aires tot Los Angeles tot Moskou en verder; in feite woont bijna driekwart van alle Armeniërs ter wereld buiten het moederland. De belangrijkste impuls voor deze verspreiding was de Armeense genocide van 1915, die miljoenen Armeniërs dwong hun voorouderlijk huis in Oost-Turkije te ontvluchten. Deze Levantijnse vluchtelingen kookten heel anders dan hun Armeense broeders in het oosten, en daarom is de Armeense keuken in de diasporagemeenschappen vaak meer Midden-Oosters dan de meeste gerechten die je vandaag de dag in Armenië tegenkomt.
De verschillen tussen de oostelijke en westelijke Armeense culinaire tradities zouden nog groter worden in de decennia na de Eerste Wereldoorlog, toen Armenië onder Sovjetcontrole kwam. Door de gecollectiviseerde landbouw werd de Armeense keuken gehomogeniseerd en Rusland paste haar aan: lam werd vervangen door varkens- en rundvlees en wijn door wodka en cognac. Voedsel was schaars om mee te beginnen, en degenen die het zich konden veroorloven maakten kennis met Oost-Europese gerechten als kip Kiev, borscht en okroshka die talloze traditionele Armeense recepten verdrongen.
Gelukkig is een nieuwe generatie Armeniërs bezig haar culinaire verleden terug te winnen. In Yerevan zijn er restaurants als Dolmama, Tapastan en The Club die gerechten uit zowel de oosterse als de westerse culinaire keuken serveren, met wat internationale accenten (teriyakisaus! prosciutto!) erdoorheen gestrooid. En dan zijn er nog organisaties als het 1.000 Leaf Project, dat als missie heeft eetbare wilde planten en paddestoelen te onderzoeken en te promoten die ooit een hoeksteen van het Armeense dieet vormden.
De repatriëringsgolven van Armeniërs uit Libanon, Iran, en (recentelijk) Syrië en daarbuiten schudden ook de eetcultuur van het land op met gerechten die voorheen onbekend waren en beïnvloed werden door de Levantijnen. Zo kunnen inwoners van Yerevan nu kiezen of ze hun lahmajoon, een platbrood met vlees, op de oude manier (met citroen en peterselie) of op de Syrische manier (met granaatappelmelasse en Aleppo peper) geserveerd willen hebben.
Ter midden van alle culinaire kruisbestuivingen lijkt het samenstellen van een complete lijst van de beste Armeense hapjes in het beste geval een dwaze opdracht en in het slechtste geval een doodsverlangen (we horen de Armeense grootmoeders zich omdraaien in hun graf) – beschouw deze gerechten daarom als een heerlijk startpunt, een Armeens voedseloverzicht dat je in je achterzak kunt bewaren, of je nu in de Kaukasus bent of in je plaatselijke Armeense restaurant.