Katherine Dunham op een foto uit 1952 van “Floyd’s Guitar Blues.” Met dank aan Special Collections Research Center, Morris Library, Southern Illinois University, Carbondale
Hoewel Katherine Dunham al lang erkend wordt als een belangrijke kracht in de Amerikaanse dans, is ze minder bekend dan sommige van haar tijdgenoten zoals Martha Graham of George Balanchine. Toch is haar creatieve invloed net zo groot. Naast haar theatercarrière verrichtte Dunham pionierswerk op het gebied van dansantropologie en stichtte ze een school die multiculturele principes belichaamde, decennia voordat de term in het onderwijs werd gebruikt.
De in 1909 in Chicago geboren Katherine Dunham is een Amerikaanse danseres-choreografe die vooral bekend is geworden door de integratie van Afro-Amerikaanse, Caribische, Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse bewegingsstijlen en -thema’s in haar balletten. Als jonge danseres en studente aan de Universiteit van Chicago, koos ze antropologie als haar studierichting. De combinatie van dans en antropologie zou een diepgaande invloed hebben op haar choreografische stijl gedurende haar hele carrière.
Mevrouw Alfred Rosenwald van het Julius Rosenwald Fonds woonde een van Dunhams dansconcerten bij (sommigen zeggen op aandringen van Erich Fromm, een vriend en mentor van Dunham aan de Universiteit van Chicago) en raakte gefascineerd door de ideeën van de jonge danseres over dans en het potentieel ervan om andere culturen te begrijpen. Als gevolg daarvan kreeg Dunham een Rosenwald Fund Fellowship om de dansvormen van het Caribisch gebied te bestuderen onder auspiciën van de antropologie afdeling van de Universiteit van Chicago en Melville J. Herskovits, hoofd van de antropologie afdeling aan de Northwestern Universiteit. Zo begon Dunham’s historische reis in de Amerikaanse dans.
Dunham’s oorspronkelijke doel was het analyseren van de dansen van de Cariben, maar ze zag al snel in dat dit een veel te uitgebreide taak was voor één reis. Haar herziene agenda omvatte een stop in Jamaica om een Marron dorp te bestuderen, wat resulteerde in haar eerste boek, Journey to Accompong. Dit werd gevolgd door bezoeken aan verschillende andere eilanden voordat zij in Haïti aankwam waar zij negen maanden verbleef. Haar werk in Haïti resulteerde in haar proefschrift, “The Dances of Haiti: Their Social Organization, Classification, Form, and Function” en een ander boek, Island Possessed. Deze baanbrekende dans/antropologische werken waren belangrijke eerste stappen in de richting van de nu erkende subdiscipline van de dansantropologie. Maar van nog groter belang was het effect dat Dunham’s veldwerk had op haar eigen artistieke ontwikkeling. Gedurende haar tijd in Haïti, begreep Dunham – zowel intellectueel als kinesthetisch – de Afrikaanse wortels van zwarte dans in West-Indië. Vanuit dit fysieke begrip van wat zij als haar culturele wortels beschouwde, begon Dunham de eerste Afro-Amerikaanse concertdanstechniek te ontwikkelen.
Bij haar terugkeer in de Verenigde Staten ging Dunham naar New York om deze nieuwe vorm van Afro-Amerikaanse dans uit te voeren en te choreograferen. Dit betekende dat ze de academische arena achter zich moest laten; toch bleef ze haar choreografisch werk benaderen vanuit het perspectief van een antropoloog.
Dunham’s choreografische benadering bestond uit het selecteren van bepaalde bewegingsmotieven en deze vervolgens aan te passen, uit te breiden en te abstraheren totdat ze haar eigen artistieke statement werden. Dunham paste dezelfde methoden ook toe op het onderwerp van haar dansen. Ze kon een idee ontlenen aan een specifieke rituele gebeurtenis, maar ze behield altijd een band met de oorspronkelijke culturele context waaruit de beweging of het idee voortkwam. Dit proces resulteerde in een uiterst theatrale productie, die toch een verband bleef houden met ritueel geladen culturele gebeurtenissen. Deze link met het ritueel was waarschijnlijk een deel van wat de dansen zo aangrijpend maakte voor het publiek.
Caption for image on right: Katherine Dunham en student aan de Southern Illinois University, ca. 1960. Courtesy of Special Collections Research Center, Morris Library, Southern Illinois University, Carbondale.
Dunhams choreografieën en uitvoerende gezelschap werden in New York zeer goed ontvangen. Haar succes leidde tot meer diverse mogelijkheden, waaronder Broadway-optredens, speelfilms, choreografie, en nationale en internationale tournees gepresenteerd door Sol Hurok (een vooraanstaand theaterimpresario uit die tijd).
In het midden van de jaren ’40 keerde Dunham terug naar New York en opende de Dunham School of Dance and Theatre, de eerste van vele Dunham-scholen. In 1946 werd de school uitgebreid en omgedoopt tot de Katherine Dunham School of Arts and Research. Het interdisciplinaire curriculum van de school werd in die tijd als radicaal beschouwd en is vandaag de dag nog steeds uniek. De volgende lijst van cursussen op de school is duidelijk een curriculum ontwikkeld door een antropoloog: algemene antropologie, inleidende psychologie, wetenschappelijke methode en logica, ballet, moderne dans, dansnotatie, geschiedenis van het drama, en Caribische folklore.
Bekijk video’s van Katherine Dunham die verschillende Haïtiaanse dansen beschrijft:
Katherine Dunham over danstechniek (Haïtiaanse danseres, Rachel Tavernier, demonstreert de Rocking Horse)
Demonstratie van traditionele Haïtiaanse “Mahi”
Demonstratie van traditionele Haïtiaanse “Ibo”
Demonstratie van traditionele Haïtiaanse “Pétro”
Dunham bleef uitgebreid toeren van het einde van de jaren veertig tot het begin van de jaren zestig. Ze choreografeerde voor film en televisie, en ze opende scholen in Parijs, Stockholm en Rome. Daarna keerde ze terug naar Haïti om te leven, onderzoek te doen en te schrijven. In 1964 werd ze artist-in-residence aan de Southern Illinois University waar ze vervolgens professor en directeur werd van het Performing Arts Training Center. In 1983 ontving ze de Kennedy Center Honors, en in 2000 werd ze door de Dance Heritage Coalition uitgeroepen tot een van de “America’s Irreplaceable Dance Treasures: the first 100”. Ze is doorgegaan met het onderwijzen van de Dunham techniek aan jonge dansers in de Dunham Centers in East Saint Louis, waar ze de bewoners van het gebied bewust maakt van Caribische en Afrikaanse kunst.
Dunham heeft gedaan waar iedere artiest van droomt – ze heeft een nieuwe kunstvorm gecreëerd. Voortbouwend op haar vroege veldwerk, verfijnde ze haar methodologie door jaren van optreden en choreograferen, en uiteindelijk produceerde ze een product: Afrikaanse Amerikaanse dans. Ze heeft zowel een techniek als een hoeveelheid kennis overgedragen aan opeenvolgende generaties dansstudenten.
Op de vraag hoe zij het belang van haar werk zou omschrijven, zei Dunham: “Het is mij altijd voorgekomen dat uiteindelijk niet het onderzoeken en vastleggen van veldmateriaal belangrijk is, maar eerder een praktisch tastbaar bewijs van het gebruik en de vertaling ervan.” Dat tastbare bewijs is duidelijk in Dunham’s werk en in het werk van haar studenten.