Begrip van Tolerantie

We leggen uit wat tolerantie is, de soorten en het belang ervan in onze samenleving. Ook voorbeelden en wat intolerantie is.

Wat is tolerantie?

Het woord tolerantie kan meerdere betekenissen hebben, die echter hetzelfde aspect gemeen hebben: dat van het toelaten en tolereren van verschillen, dat wil zeggen het tegenovergestelde van extreme, gewelddadige, intolerante reacties.

Tolerantie is bijvoorbeeld het vermogen van het menselijk lichaam om met bepaalde stoffen om te gaan zonder een immuunreactie op te wekken, of de foutmarge die bij de vervaardiging van een product als aanvaardbaar of natuurlijk wordt beschouwd in hetzelfde proces.

De meest gangbare en belangrijkste betekenis van deze term is echter die van sociale tolerantie, dat wil zeggen het vermogen van een samenleving of regering om de ideeën, voorkeuren en gedragingen van anderen te respecteren, met name die met een andere culturele, etnische of politieke achtergrond.

Dit laatste gebruik van het woord vindt zijn oorsprong aan het eind van de 16e eeuw in Frankrijk, in de context van de godsdienstoorlogen tussen katholieken en protestanten. Aanvankelijk had het een negatieve of pejoratieve betekenis, omdat het de verplichting van de partijen uitdrukte om het bestaan van de ander te erkennen, omdat zij niet in staat waren deze met geweld uit te roeien.

In de 18e eeuw echter gaf de verlichtingsbeweging een veel positievere betekenis aan de aanvaarding van de overtuigingen van anderen, en werd tolerantie een van de fundamentele waarden van de beweging.

Verdraagzaamheid wordt tegenwoordig opgevat als het vermogen om harmonieus samen te leven met mensen die een andere culturele of etnische achtergrond hebben, of die een andere godsdienst of politieke ideologie aanhangen. Het is een van de meest gepromote waarden wereldwijd, vooral in multiculturele naties die aanzienlijke migratie- of vluchtelingengolven ontvangen.

Typen tolerantie

We kunnen spreken van verschillende typen tolerantie, afhankelijk van het specifieke gebied waarop elk van toepassing is:

• Religieuze tolerantie. Dit verwijst naar de permissiviteit van de Staat ten aanzien van het belijden van andere godsdiensten dan de officiële godsdienst, of naar de aanvaarding door een samenleving van de waarden van een mystieke of religieuze minderheidstraditie. Het is een kenmerk van naties die met succes kerk en staat hebben gescheiden, maar niet van theocratieën of fundamentalistische regimes.
• Burgerlijke verdraagzaamheid. Dit verwijst naar de aanvaarding van praktijken en gedragingen die strijdig worden geacht met de ethiek of de moraal van de meerderheidsgemeenschap, d.w.z. de gemeenschap die de sociale controle uitoefent en beheert. In wezen gaat het om gedrag dat wordt afgekeurd, maar aanvaard omdat er geen haalbaar alternatief is.
• Politieke tolerantie. Politieke tolerantie heeft te maken met het naast elkaar bestaan van verschillende ideologische krachten binnen eenzelfde staat, sommige in de regering en andere in de oppositie, zonder dat dit leidt tot gewelddadige confrontatie, vervolging of onwettigverklaring, vooral door toedoen van degenen die de politieke macht in handen hebben.

Belang van tolerantie

Een Verlichtingsfilosoof als John Locke (1632-1704) verdedigde in zijn Brief over Tolerantie het belang van diversiteit van ideeën en een kritische geest, ver verwijderd van elk fanatisme, als een noodzakelijk element voor vooruitgang. De Verlichting streefde naar tolerantie als tegenpool van het religieus fanatisme en obscurantisme dat in het middeleeuwse Europa wijdverbreid was.

Een andere belangrijke filosoof in het Westen, Claude Levi-Strauss (1908-2009), waarschuwde dat vooruitgang niet exclusief is voor een cultuur, maar de vrucht is van de uitwisseling en bloei van verschillende culturen. Tolerantie is dus een waarde die ons in staat stelt open te staan voor anderen, hun standpunten te begrijpen en te waarderen, zonder ze als een bedreiging voor onze eigen standpunten te beschouwen.

Levi-Strauss was echter pessimistisch over deze zaak, omdat interculturele wrijvingen en fricties ook enorme conflicten en confrontaties veroorzaken, die in zekere zin onvermijdelijk lijken te zijn bij de mens. Een beroep doen op de rede is echter de enige methode om dergelijke conflicten in goede banen te leiden en ze op de een of andere manier in ons voordeel om te buigen.

In de interculturele en mondiale wereld van het begin van de 21e eeuw wordt aan de ene kant tolerantie zo nadrukkelijk verheerlijkt. Anderzijds ligt het onder vuur van de meest radicale sectoren van het nationalisme, vooral in naties die grote aantallen vluchtelingen uit andere windstreken hebben opgenomen, zoals die uit het Midden-Oosten als gevolg van de reeks bloedige oorlogen die de regio sinds het einde van de 20e eeuw teistert.

Voorbeelden van tolerantie

Zoals hieronder zal blijken, zijn niet alle gevallen van tolerantie moreel bewonderenswaardig, althans niet volgens de huidige normen. Enkele historische voorbeelden van tolerantie zijn:

• De tolerantie van slavernij. Slavernij heeft een lange en trieste aanwezigheid in de geschiedenis, maar tegelijkertijd zijn er altijd critici geweest: stemmen die zich ertegen verzetten en het immoreel vonden, die uiteindelijk zegevierden. Maar de slavernij heeft zoveel eeuwen kunnen overleven dankzij de tolerantie van degenen die zich ervan bewust waren dat het een twijfelachtige praktijk was, maar die haar accepteerden als een economische activiteit als alle andere.
• Interreligieuze dialoog. Religies staan erom bekend goddelijke waarheid te prediken, en zijn meestal onverdraagzaam tegenover andere geloofsovertuigingen. Dit heeft door de geschiedenis heen tot oorlogen en botsingen geleid. Er zijn echter tijden geweest waarin verdraagzaamheid heerste en er een verrijkende dialoog bestond tussen religieuze tradities: tussen islam en christendom, tussen protestantisme en katholicisme, enzovoort. Dit is slechts mogelijk indien het recht van de ander om te menen dat hij of zij de waarheid in pacht heeft, wordt gerespecteerd.
• Een volledig functionerende democratie. Wanneer een democratie gezond is, heerst er altijd politieke tolerantie: er is geen vervolging van afwijkende meningen, geen criminalisering van protest, geen verbod op militant gedrag, in het algemeen. Dit impliceert echter een zekere wederkerigheid: men kan niet tolerant zijn jegens hen die radicalisering en intolerantie bevorderen, noch jegens hen die naar de macht streven om de democratische tolerantie te schenden.

Tolerantie en intolerantie

Het tegendeel van tolerantie is, logischerwijze, intolerantie. Dat wil zeggen, fel en gewelddadig verzet tegen alles wat als vreemd, verkeerd of onnatuurlijk wordt beschouwd, op verschillende niveaus die kunnen variëren van actief verzet tot vervolging en uitroeiing, afhankelijk van het geval.

Een duidelijk voorbeeld van intolerantie was dat wat in praktijk werd gebracht door de totalitaire regimes van de 20e eeuw: het fascisme en sommige vormen van communisme. Dit waren regimes waarin andersdenkenden werden vervolgd, gevangengezet in concentratiekampen, en ideologische beschuldigingen alleen al genoeg waren om iemand in de problemen te brengen.

Een ander voorbeeld van intolerantie wordt gegeven door religieuze en fundamentalistische groeperingen die zich verzetten tegen burgerlijke maatregelen zoals het homohuwelijk of de legalisering van abortus.

Meer op: Intolerantie

Tolerantie en respect

Hoewel deze twee termen vaak door elkaar worden gebruikt, betekenen zij niet hetzelfde. Aan de ene kant impliceert tolerantie acceptatie van de ander, d.w.z. een afstandelijke houding aannemen ten opzichte van het gedrag van anderen, ook al vinden we dat diep van binnen misschien niet juist of gepast.

Aan de andere kant impliceert respect een meer geïnteresseerde en begripvolle houding, meer bereid om te begrijpen waarom de ander doet wat hij doet of zegt wat hij zegt, en in plaats van te tolereren dat hij dat doet, zich in hem in te leven, zijn beweegredenen als even steekhoudend te beschouwen als die van ieder ander.

Es decir: el respeto surge cuando pasamos de la simple tolerancia, al reconocimiento del otro, dando y a la vez exigiendo una postura más empática, más humana, y por ende, más igualitaria.

Sigue en: Respeto

Referencias:

• “Tolerancia (desambiguación)” en Wikipedia.
• “Tolerancia social” en Wikipedia.
• “Tolerancia” en el Diccionario de la Lengua de la Real Academia Española.
• “La tolerancia es mi valor” en Fundación Televisa.
• “Being tolerant” en Open Your Heart de Deutsche Welle.

Última edición: 30 de septiembre de 2020. Cómo citar: “Tolerancia”. Autor: María Estela Raffino. De: Argentina. Para: Concepto.de. Disponible en: https://concepto.de/tolerancia/. Consultado: 25 de marzo de 2021.