Congenitale Erytropoëtische Porfyrie (CEP) is een zeer zeldzame erfelijke stofwisselingsaandoening die het gevolg is van een gebrekkige functie van het enzym uroporfyrinogeen lll cosynthase (UROS), het vierde enzym in de biosynthese van heem. Door de gestoorde werking van dit enzym hopen zich overmatige hoeveelheden van bepaalde porfyrines op, met name in het beenmerg, het plasma, de rode bloedcellen, de urine, de tanden en de botten. Het belangrijkste symptoom van deze aandoening is overgevoeligheid van de huid voor zonlicht en sommige soorten kunstlicht, zoals fluorescentielampen (lichtgevoeligheid). Na blootstelling aan licht veroorzaken de foto-geactiveerde porfyrines in de huid bullae (blaarvorming) en de met vocht gevulde zakjes scheuren, en de laesies raken vaak geïnfecteerd. Deze geïnfecteerde laesies kunnen leiden tot littekenvorming, botverlies en misvormingen. De handen, armen en het gezicht zijn de meest voorkomende getroffen gebieden. CEP wordt als een autosomaal recessieve genetische aandoening overgeërfd. Gewoonlijk is er geen familiegeschiedenis van de ziekte. Geen van beide ouders heeft symptomen van CEP, maar beide ouders dragen een defect gen dat ze aan hun kinderen kunnen doorgeven. Aangetaste nakomelingen hebben twee exemplaren van het defecte gen, één geërfd van elke ouder. CEP is een zeer zeldzame genetische aandoening die evenveel mannen als vrouwen treft. Er zijn wereldwijd meer dan 200 gevallen gemeld.
Deze ziekte is uiterst zeldzaam en is autosomaal recessief. In verschillende families zijn verschillende mutaties in het gen voor dit enzym vastgesteld. Zoals kenmerkend is voor de erytropoiëtische porfyrieën, beginnen de symptomen tijdens de kindertijd. Soms wordt CEP al voor de geboorte herkend als oorzaak van bloedarmoede bij een foetus. In minder ernstige gevallen kunnen de symptomen tijdens het volwassen leven beginnen. Porfyrines zijn sterk verhoogd in beenmerg, rode bloedcellen, plasma, urine en feces. Ook worden porfyrines afgezet in de tanden en botten.
Synoniemen van Congenitale Erythropoëtische Porfyrie
- CEP
- Gunther’s disease
- uroporphyrinogen III synthase deficiëntie
- UROS deficiëntie
Oorzaak
Mutaties in het UROS-gen veroorzaken CEP. De symptomen van CEP ontstaan door te hoge concentraties van de specifieke porfyrines die zich in de lichaamsweefsels ophopen als gevolg van de duidelijk gestoorde functie van het UROS-enzym tijdens de heembiosynthese.
Congenitale Erythropoiëtische Porfyrie wordt als een autosomaal recessieve genetische aandoening overgeërfd. Recessieve genetische aandoeningen treden op wanneer een individu twee exemplaren van een abnormaal gen voor dezelfde eigenschap erft, één van elke ouder. Als een individu één normaal gen en één gen voor de ziekte krijgt, zal de persoon drager zijn voor de ziekte, en zal meestal geen symptomen vertonen. Het risico voor twee ouders die drager zijn van de ziekte om allebei het defecte gen door te geven en een kind met de ziekte te krijgen is 25% bij elke zwangerschap. Het risico om een kind te krijgen dat drager is zoals de ouders is 50% bij elke zwangerschap. De kans voor een kind om normale genen van beide ouders te krijgen en genetisch normaal te zijn voor die bepaalde eigenschap is 25%. Het risico is hetzelfde voor mannen en vrouwen.
Prenatale en preimplantatie genetische diagnoses zijn beschikbaar voor volgende zwangerschappen in CEP-families.
Tekenen en symptomen
De symptomen beginnen meestal in de zuigelingen- of kinderjaren en de diagnose wordt bij de meeste patiënten gesuggereerd door de roodachtige kleur van de urine die vlekken maakt op de luiers. De lichtgevoeligheid van de huid kan extreem zijn, en kan leiden tot blaarvorming, ernstige littekenvorming en toegenomen haargroei. Bacteriën kunnen de beschadigde huid infecteren. Gezichtskenmerken en vingers kunnen verloren gaan door fototoxische schade en infectie. De rode bloedcellen hebben een kortere levensduur en bloedarmoede is vaak het gevolg. De synthese van heem en hemoglobine neemt toe om de kortere overlevingsduur van de rode bloedcellen te compenseren.
Het meest voorkomende symptoom van CEP is overgevoeligheid van de huid voor zonlicht en sommige soorten kunstlicht (lichtgevoeligheid), waarbij blaarvorming van de huid optreedt na blootstelling. Getroffen personen kunnen ook abnormale ophopingen van lichaamsvocht vertonen onder de aangetaste gebieden (oedeem) en/of blijvende roodheid of ontsteking van de huid (erytheem). Op de aangetaste delen van de huid kunnen zich zakvormige laesies (blaasjes of bullae) ontwikkelen, littekens vormen en/of verkleuren (hyperpigmentatie) als de huid langdurig aan zonlicht wordt blootgesteld. Deze aangetaste huidgebieden kunnen abnormaal dik worden. In sommige gevallen kunnen de aangetaste personen ook misvormingen van de vingers en nagels vertonen. De ernst en de mate van lichtgevoeligheid verschillen naar gelang van de ernst van de genbeschadigingen van de patiënt, die correleren met de deficiënte enzymactiviteit. In de grote meerderheid van de gevallen wordt lichtgevoeligheid vanaf de geboorte gezien; in sommige gevallen treedt het echter pas op in de kindertijd, adolescentie of volwassenheid. Patiënten hebben ook bruin verkleurde tanden (erythrodontia), die fluoresceren onder ultraviolet licht.
In ernstiger gevallen kunnen andere symptomen zijn: een laag gehalte aan rode bloedcellen (bloedarmoede), vergroting van de milt, en toegenomen haargroei (hypertrichose). De bloedarmoede kan ernstig zijn en dergelijke patiënten hebben periodieke transfusies nodig om de hoeveelheid rode bloedcellen en ijzer in het bloed snel te verhogen. Bij ernstig getroffen patiënten kan bloedarmoede in de foetus optreden. Ook kunnen oogproblemen optreden, zoals littekenvorming op het hoornvlies, oogontsteking en infecties.
Diagnose
De diagnose CEP kan worden vermoed wanneer bij de geboorte of later in het leven roodgekleurde urine wordt waargenomen. Deze bevinding, of het optreden van huidblaren bij blootstelling aan zon of licht, moet leiden tot een grondige klinische evaluatie en gespecialiseerd laboratoriumonderzoek. De diagnose kan worden gesteld door de urine te onderzoeken op verhoogde gehalten aan specifieke porfyrines. Diagnostische bevestiging vindt plaats door het meten van de specifieke (UROS) enzymactiviteit en/of door het identificeren van de specifieke laesie(s) in het UROS-gen die verantwoordelijk is/zijn voor het gestoorde enzym.
Behandeling
Het vermijden van zonlicht is essentieel om de huidlaesies bij personen met CEP te voorkomen. Het gebruik van topische zonnebrandcrèmes, beschermende kleding, lange mouwen, hoeden, handschoenen en zonnebrillen wordt sterk aanbevolen. Mensen met CEP hebben baat bij het tinten van ramen of het gebruik van vinyls of folie om de ramen van hun auto of huis te bedekken. Voordat u autoruiten laat tinten of afschermen, moet u bij het plaatselijke kentekenregister navragen of dergelijke maatregelen niet in strijd zijn met plaatselijke voorschriften.
Naast bescherming tegen zonlicht moet de bloedarmoede worden behandeld, indien aanwezig. Chronische transfusies zijn nuttig gebleken bij het verminderen van de beenmergproductie van de fototoxische porfyrines. Beenmergtransplantatie heeft, indien succesvol, patiënten met CEP genezen, maar gaat gepaard met specifieke risico’s op complicaties en overlijden.
Bloedtransfusies en het verwijderen van de milt zijn behandelingen die de productie van porfyrines door het beenmerg kunnen verminderen. Actieve kool die via de mond wordt toegediend is soms effectief. Stamceltransplantatie en gentherapie kunnen in de toekomst ook opties zijn.
Verwijzing naar een deskundig porfyriecentrum wordt aanbevolen voor deskundige diagnose, zorg en genetische counseling.
Onderzoekstherapieën
Informatie over lopende klinische trials is te vinden op het internet op www.clinicaltrials.gov. Alle studies die door de Amerikaanse overheid worden gefinancierd, en sommige worden ondersteund door de particuliere sector, staan op deze overheidswebsite.
Verhalen van leden over Congenitale Erythropoiëtische Porfyrie (CEP)