Select Text Level:
Wat is de Swahilikust?
Aan de oostkust van Afrika – aan de westelijke rand van de Indische Oceaan – ligt een smalle strook land die al duizenden jaren onderdak biedt aan reizigers. Toen schepen nog met zeilen werden aangedreven, maakten de wisselende moessonwinden in de Indische Oceaan efficiënte zeereizen op en langs de kust mogelijk.
Eén van de eerste schriftelijke verslagen over de betekenis van het gebied, een Griekse koopmansgids uit de eerste eeuw voor Christus, beschrijft zeilreizen op de Rode Zee en de kust van Oost-Afrika. Dit werk, de Periplus van de Erythraeïsche Zee, beschrijft de rijkdom aan ivoor, hoorn van neushoorns, schildpadschilden en palmolie die in elk van deze Oost-Afrikaanse stadstaten verhandeld konden worden.
Dit kustgebied, dat zich tegenwoordig uitstrekt langs de oostelijke rand van Afrika van Somalië in het noorden tot Mozambique in het zuiden, staat bekend als de Swahili Kust en is de thuisbasis van een unieke cultuur en taal – een multicultureel polyglot van Afrikaanse, Arabische en Indische Oceaan volkeren.
De oorspronkelijke bewoners van de Swahili Kust waren Bantoe sprekende Afrikanen, die vanuit het binnenland naar het oosten waren gemigreerd. Zij verspreidden zich uiteindelijk langs de kust en dreven handel met elkaar, met de mensen uit het binnenland en uiteindelijk met mensen uit andere continenten.
Nauwelijks is bekend over de geschiedenis van de Swahili kust in de eerste eeuwen na de Periplus, hoewel archeologen aanwijzingen hebben gevonden voor connecties tussen deze regio en het Romeinse en Byzantijnse rijk.
Vanaf de achtste eeuw v. Chr. – toen Moslim handelaren, voornamelijk Arabieren, zich permanent in de regio vestigden – werden de historische verslagen gedetailleerder. Later, in de 12e eeuw, kwamen Perzische kolonisten, bekend als de Shirazi-kolonisten. Tegenwoordig is de overgrote meerderheid van de Swahili soennitisch moslim.
De Middeleeuwse Hoogtijdagen
De Swahili kust lijkt zijn hoogtepunt te hebben bereikt tijdens de Middeleeuwen, van ongeveer de 11e tot de 15e eeuw. In die tijd bestond de Swahili kust uit talrijke stadstaten die handel dreven over de Indische Oceaan. De stadstaten waren onafhankelijke sultanaten, hoewel zij een gemeenschappelijke taal (Swahili) en godsdienst (Islam) deelden. Ze dreven handel over de Indische Oceaan voor goederen als aardewerk, zijde en glaswerk.
De stadstaten worden vaak aangeduid als “stenen steden”, omdat veel gebouwen werden opgetrokken uit blokken steenkoraal die met mortel werden samengehouden. Een van de grotere bouwwerken, waarvan vandaag de dag nog ruïnes over zijn, is een stenen moskee in de stad Kilwa.
Kilwa en Songo Mnara
Een van de meest zuidelijke van de grote stadstaten – en een belangrijke archeologische vindplaats – is Kilwa, gelegen op een eiland voor de zuidkust van Tanzania. In de middeleeuwen was er een buitenpost in Sofala voor de handel met het goudrijke Koninkrijk van Groot-Zimbabwe, dat zuidelijker lag.
In de middeleeuwen was Kilwa een van de belangrijkste handelscentra aan de Oost-Afrikaanse kust. Tot de ruïnes behoren tegenwoordig een grote stenen moskee en het Grote Paleis, destijds het grootste stenen gebouw in Afrika ten zuiden van de Sahara woestijn. Het terrein van het Grote Paleis (Husuni Kubwa) besloeg een groot gebied en omvatte een zwembad en ongeveer honderd kamers. Vandaag de dag omvatten de ruïnes van Kilwa meer recente bouwwerken, waaronder een Portugees gevangenisfort.
Op een ander eiland iets naar het zuiden ligt een andere site, Songo Mnara genaamd, gesticht door het sultanaat van Kilwa. Niemand weet waarom de inwoners van Kilwa Songo Mnara bouwden, maar het lijkt te zijn gebouwd volgens een stedenbouwkundig plan, met strakke lijnen en versieringen van koraalsteen.
Chinese contacten
Een van de meest spectaculaire bezienswaardigheden langs de Swahili kust tijdens de Middeleeuwen was misschien wel de aankomst van de schepen van de Chinese admiraal Zheng He. Tijdens de Ming Dynastie stuurde Keizer Yongle (regeerde rond 1403-1424 C.E.) Zheng op zeven diplomatieke expedities. De expedities bestonden uit grote vloten van honderden oorlogsschepen en vrachtschepen voor het vervoer van handel en tribuut, bemand met duizenden manschappen.
Op zijn latere reizen bezocht Zheng He de Swahili kust, met tussenstops in Mombasa en Malindi (beide in het huidige Kenia), en Mogadishu (in het huidige Somalië). In antwoord op een van de expedities stuurde de sultan van Malindi de Chinese keizer een giraffe en andere dieren, die de Chinezen als exotisch beschouwden, als geschenk.
De Chinezen bleven echter niet permanent aanwezig in Oost-Afrika. De reizen van Zheng He eindigden met zijn dood en de dood van de keizer.
Toch worden er ook nu nog archeologische bewijzen gevonden voor de Chinees-Swahili connectie. In 2010 vonden archeologen uit China en Kenia een Chinese munt in een dorp niet ver van de middeleeuwse stadstaat Malindi; de munt dateerde uit de Ming-dynastie. In 2013 vond een andere groep archeologen een soortgelijke munt op het eiland Manda, ook in Kenia. Volgens een Chinese archeoloog werden dergelijke munten alleen gedragen door gezanten van de keizer.
Portugezen
Van 1497 tot 1498 leidde de Portugese reiziger Vasco da Gama een expeditie van vier schepen en 170 manschappen langs Kaap de Goede Hoop (in het huidige Zuid-Afrika), langs de oostkust van Afrika, en naar de Indische Oceaan.
Daar probeerden de Portugezen brutaal alle handel en commercie in de Indische Oceaan te controleren. Zij vestigden bases op verschillende plaatsen langs de Swahili kust, waaronder Sofala en Mozambique eiland. Ze bouwden ook Fort Jesus in Mombasa en richtten een douanehuis in op Pate Island.
Interacties met de Portugezen en een daaruit voortvloeiende afname van de handel leidden tot het verval van de stadstaten langs de Swahili Kust, hoewel sommige nog een paar eeuwen bleven bestaan, sommige onder de heerschappij van het Omaanse Rijk.
Swahili Vandaag
Heden ten dage is Swahili de lingua franca van Oost-Afrika. Het Swahili maakt deel uit van de Bantu taalfamilie (de groep talen die in grote delen van centraal en zuidelijk Afrika worden gesproken), maar heeft aanzienlijke Arabische invloeden ondergaan. De term “Swahili” is dan ook afgeleid van het Arabisch en betekent “van de kust”. De taal bevat ook leenwoorden uit het Perzisch, Portugees en Duits, naast andere talen. Naar schatting wordt het wereldwijd door meer dan 100 miljoen mensen gesproken.