Het is goed gedocumenteerd op het gebied van de psychologie dat wanneer iemand een zwakte heeft, of een vermeende zwakte, dit hen ertoe kan aanzetten om te compenseren op andere gebieden, bewust of onbewust. Ze kunnen veel moeite doen om dit op een positieve manier te compenseren, wat kan leiden tot groot succes, maar ook tot negatieve gevolgen.
Weten we bijvoorbeeld dat we zwak zijn op het gebied van wiskunde, dan kunnen we proberen dit te “compenseren” door superieure mondelinge en schriftelijke vaardigheden te ontwikkelen en in plaats daarvan bijzonder bedreven te worden op dit gebied. Dit zou een voorbeeld zijn van bewuste compensatie. Omgekeerd, als we ons onzeker voelen over ons uiterlijk en onze lichamelijke aantrekkelijkheid, kunnen we dat “compenseren” door met geld te pronken of in een opzichtige auto te rijden. Dit zou een voorbeeld zijn van onbewuste compensatie.
De term “compensatie” kwam voor het eerst voor in het vocabulaire van de psychologie in het begin van de twintigste eeuw, toen Alfred Adler de term introduceerde met betrekking tot gevoelens van minderwaardigheid, puttend uit zijn eigen ervaring als een zwak en ziekelijk kind dat de behoefte voelde om zijn lichamelijke tekortkomingen en tegenslagen te compenseren. Hij beschreef compensatie als een reactie op het zich zwak voelen op bepaalde gebieden – met andere woorden, wanneer men zich zwak voelt op een bepaald gebied, “compenseert” men dat door te proberen sterk te zijn op een ander gebied. Compensatie is dus een vorm van afweermechanisme.
De termen “compensatie” en “overcompensatie” zijn ook in de lekenwoordenschat terechtgekomen. Mensen in het dagelijks leven vragen zich vaak hardop af of bepaald gedrag (dat vaak als overdreven of opschepperig wordt ervaren) zijn oorsprong vindt in waargenomen zwakheden in iemands karakter of omstandigheden.
Om een actueel voorbeeld te noemen van bewuste compensatie met een positief resultaat: de onlangs overleden Stephen Hawkins bevestigde dat hij pas enorm hard begon te werken op het gebied van de natuurkunde toen bij hem de diagnose motorneuronziekte (MND) was gesteld. Deze inspanningen leidden er uiteindelijk toe dat hij theorieën begreep op manieren die anderen nog niet hadden begrepen, en hij werd een wereldberoemde wetenschapper.
Het is dus duidelijk dat compensatie zijn positieve kanten heeft en een gezonde reactie kan zijn op factoren in ons leven waar we weinig of geen controle over hebben.
Echter kan compensatie ook negatieve kanten hebben. Overcompensatie kan ertoe leiden dat mensen ernaar streven “de beste” te zijn, zelfs als dat betekent dat ze moeten domineren en macht moeten afdwingen, ongeacht de kosten voor anderen om hen heen, terwijl ondercompensatie ertoe leidt dat mensen zich zwak voelen en steun en hulp van anderen eisen, terwijl ze eigenschappen als angst vertonen. Sommige onderzoekers suggereren dat gedragingen zoals dwangmatig winkelen en het verwerven van materiële goederen vaak een poging kunnen zijn om vermeende zwakheden op andere gebieden van het leven te “compenseren”. In dit geval kan het proberen te compenseren door geld uit te geven uiteindelijk ernstige gevolgen hebben voor onze financiën en ons persoonlijk leven.
MET WIE KAN IK VERDER SPREKEN OVER DE PSYCHOLOGIE VAN COMPENSATIE?
Voor hulp bij de problemen die in dit artikel worden besproken, kunt u contact opnemen met een van onze therapeuten hier bij Privé Therapie Kliniek voor een gratis eerste gesprek of om een afspraak te maken.