De Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Canada en alle Europese landen (behalve Albanië) ondertekenen de Slotakte van Helsinki op de laatste dag van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE). De akte was bedoeld om de verslapte geest van detente tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten en haar bondgenoten nieuw leven in te blazen.
Tijdens het presidentschap van Richard M. Nixon ontwikkelden hij en nationaal veiligheidsadviseur Henry Kissinger een buitenlands beleid ten opzichte van de Sovjet-Unie dat bekend kwam te staan als “detente” – letterlijk, een vermindering van de spanningen tussen Rusland en Amerika. Dit beleid kende enig succes in het begin van de jaren 1970, toen Nixon de Sovjet-Unie bezocht en besprekingen over wapenvermindering begonnen. Tegen de zomer van 1975 was de geest van detente echter aan het wegebben. Nixon trad in augustus 1974 in ongenade af naar aanleiding van het Watergate-schandaal. De Verenigde Staten trokken zich uit Vietnam terug zonder de overwinning veilig te stellen; in april 1975 viel Zuid-Vietnam in handen van de communistische strijdkrachten. Vooruitgang in de besprekingen met de Sovjets over wapenvermindering kwam tot stilstand.
In juli 1975 deden de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten echter een poging om het detente-beleid nieuw leven in te blazen door de CVSE in Helsinki bijeen te roepen. Op 1 augustus ondertekenden de aanwezigen de Slotakte van Helsinki. Bij deze akte werd de CVSE opgericht als een permanente raadgevende organisatie, en werd een aantal kwesties vastgesteld (gegroepeerd in wat later “manden” genoemd zouden worden) die in de komende maanden en jaren besproken zouden worden. Deze omvatten economische en handelskwesties, wapenvermindering, en de bescherming van de mensenrechten.
Een korte tijd leek de detente nieuw leven ingeblazen, maar de CVSE werd al snel aanleiding tot verhitte debatten tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, voornamelijk over de kwestie van de mensenrechten in Rusland. Na de ondertekening van de Slotakte van Helsinki vormden dissidenten en hervormers in de Sovjet-Unie de zogenaamde Groep van Helsinki, een waakhondorganisatie die moest toezien op de naleving door de Russische regering van de bescherming van de mensenrechten. De Sovjets maakten korte metten met de Helsinki-groep en arresteerden veel van de belangrijkste leiders. Mensenrechtengroeperingen in de Verenigde Staten en elders protesteerden luidkeels tegen de acties van de Sovjet-Unie. De regering van de VS bekritiseerde de Russen omdat zij zich niet hielden aan de geest van het akkoord van Helsinki. De Sovjets namen aanstoot aan wat zij beschouwden als inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden. Tegen medio 1978 hield de CVSE op te functioneren in enige belangrijke zin. De CVSE werd in de jaren tachtig nieuw leven ingeblazen door Sovjetleider Michail Gorbatsjov, en diende als basis voor zijn beleid van nauwere en vriendschappelijker betrekkingen met de Verenigde Staten.
LEES MEER: Koude Oorlog: samenvatting, strijdende partijen & Tijdlijn