Première:
KK Hoftheater nächst der Burg, Wenen, 2 april 1800
Nadat Beethoven zich in 1792 op 22-jarige leeftijd definitief in Wenen vestigde, begon hij zich een indrukwekkende reeks muzikale genres eigen te maken. In de daaropvolgende jaren voltooide hij een aanzienlijk aantal kamermuziekwerken (pianotrio’s, strijktrio’s en werken voor blaasinstrumenten), duo- en solosonates voor piano en een pianoconcert (nr. 1 in C groot). In deze lijst van werken ontbraken echter symfonieën en strijkkwartetten. De zeer zelfkritische componist aarzelde kennelijk om een van beide media aan te pakken totdat hij zich volledig toegerust voelde om iets te schrijven dat de prestaties van zijn grote voorouders Mozart en Haydn kon evenaren.
In feite had Beethoven tussen 1796 en ’97 een vergeefse poging gedaan om een symfonie te schrijven, maar het werk werd pas twee jaar later voltooid. Het werd voor het eerst onthuld voor het Weense publiek tijdens een concert op 2 april 1800 en het jaar daarop gepubliceerd. De Eerste Symfonie draagt een opdracht aan Baron Gottfried van Swieten, een van de meest uitgesproken aanhangers van Beethoven in die tijd en de librettist van Haydns oratoria De schepping en De jaargetijden.
- Vijf essentiële werken van Beethoven
- Hoe ging Beethoven om met doofheid?
Structuur en tonaliteit:
Zoals het een werk betaamt dat aan het begin van de 19e eeuw werd gecomponeerd, brengt Beethovens Eerste hommage aan de grote Weense klassieke traditie, maar biedt het ook prikkelende anticipaties op zijn vernieuwende symfonische werk in het volgende decennium. De retrospectieve elementen komen het duidelijkst tot uiting in de nauwe thematische verwantschap die bestaat tussen deze Symfonie in de ‘feestelijke’ toonsoort van C-groot en eerdere werken met dezelfde tonaliteit, met name Haydns Symfonie nr. 97 en Mozarts Jupitersymfonie (nr. 41).
De Eerste volgt ook een soortgelijke structurele opzet als de late symfonieën van Haydn, al legt Beethoven meer emotioneel gewicht in de schaal in de finale. Misschien wel het meest opmerkelijk is dat Beethoven het derde deel aanduidt als een menuet, maar zijn aanbevolen tempo-aanduiding van Allegro molto e vivace suggereert dat het in wezen de eerste van zijn dynamische symfonische scherzo’s is.
Beethovens Eerste symfonie, uitgevoerd door de Berliner Philharmoniker onder Simon Rattle
Instrumentatie:
Het orkest dat Beethoven in de Eerste symfonie gebruikt (dubbele houtblazers, twee hoorns, twee trompetten, pauken en strijkers) verschilt qua omvang niet van het orkest dat Haydn gebruikt. Toch is zijn orkestratie radicaal anders, zoals onmiddellijk blijkt uit de korte langzame inleiding van het werk. Veel commentatoren benadrukken het provocerende karakter van Beethovens muzikale betoog, met name de opening met een dominant septiemakkoord dat overgaat in de ‘verkeerde’ toonsoort van F-groot. Maar niet minder opvallend is het ongekende texturale effect van de combinatie van pizzicato strijkers met aangehouden houtblazersakkoorden.
In feite creëert Beethoven in de hele Eerste een andere orkestbalans dan zijn voorgangers, door de blazers veel meer gelijkwaardigheid te geven met de strijkers. Een recensent die bij de eerste uitvoering van het werk aanwezig was, had grote bezwaren tegen deze tendens en beweerde dat Beethoven iets schreef dat meer geschikt was voor een blaasorkest dan voor een symfonieorkest. Het was een klacht die Beethoven in zijn volgende symfonieën volledig negeerde.
- Een gids voor Beethovens Symfonie nr. 5
- De beste opnamen van Beethovens Symfonieën
Aanbevolen opname van Beethovens Symfonie nr. 1
In navolging van Toscanini levert Riccardo Chailly een karakteristiek hoog-voltage verslag van de Eerste Symfonie, waarin hij de momenten van brute humor perfect weet te vangen met subliem indringende sforzando accenten van zijn spelers uit Leipzig, maar ook voldoende ruimte laat om de gracieuze aspecten van het tweede deel naar voren te laten komen.
Leipzig Gewandhausorchester/Riccardo Chailly
Decca 478 3493
Woorden van Erik Levi. Dit artikel verscheen voor het eerst in het decembernummer 2015 van BBC Music Magazine.
- Een gids voor Beethovens Symfonie Nr. 9
- Een gids voor Beethovens Symfonie Nr. 8
- Een gids voor Beethovens Symfonie Nr. 7
- A guide to Beethoven’s Symphony No. 6 ‘Pastoral’
- A guide to Beethoven’s Symphony No. 5
- A guide to Beethoven’s Symphony No. 4
- A guide to Beethoven’s Symphony No. 3 ‘Eroica’
- A guide to Beethoven’s Symphony No. 2