Hebben Haydn, Mozart en Beethoven elkaar in het echt ontmoet?

Ze zijn de Heilige Drievuldigheid van de klassieke muziek, allemaal op de een of andere manier synoniem met Wenen.

Maar wat was de relatie tussen Haydn, Mozart en Beethoven? Kenden ze elkaar eigenlijk wel? Het antwoord is twee ja’s en een misschien, zoals Martin Buzacott uitlegt.

Een droevig afscheid

Op 15 december 1790 nam Joseph Haydn afscheid van Wenen en vertrok naar Londen. Naast hem op de dag van vertrek was zijn jongere vriend Wolfgang Amadeus Mozart, die had geprobeerd zijn 58-jarige mentor te ontmoedigen de reis te maken. “Papa, je bent niet opgeleid voor de grote wereld, en je spreekt te weinig talen,” zei Mozart tegen hem. Haydn glimlachte naar verluidt terug: “Maak je geen zorgen, mijn taal wordt over de hele wereld verstaan!”

Mutual admiration society

Het voorafgaande decennium hadden de paden van Mozart en Haydn elkaar vaak gekruist, speelden ze samen kamermuziek, prees Haydn het genie van Mozart aan iedereen die maar wilde luisteren, en schreef Mozart welgemeende toewijdingen van zes strijkkwartetten aan Haydn. Toen Haydn die dag vertrok voor wat het eerste van twee lange bezoeken aan Engeland zou worden, zei de betraande Mozart tegen zijn vriend: “We nemen waarschijnlijk voor het laatst afscheid in dit leven.” En hij had gelijk. Een jaar later was Haydn, nog steeds in Londen, er kapot van toen hij hoorde van Mozarts dood. “Ik kon niet geloven dat de Voorzienigheid zo snel een onvervangbaar man naar de volgende wereld had geroepen,” schreef hij in een brief naar huis.

Hadden ze elkaar ontmoet of niet?

Het is bekend dat Haydn en Mozart bevriend waren, maar de veel verbijsterender vraag onder de grote klassieke componisten is: hebben Mozart en Beethoven elkaar ooit ontmoet? Het antwoord is: misschien. In 1787 waren ze zes weken op hetzelfde moment in Wenen, dus het is mogelijk dat ze een soort persoonlijke band hebben opgebouwd. Beethoven was toen 16. Hij kan zelfs les hebben gehad van Mozart. Maar de enige bron van die informatie is niet uit die tijd – het komt alleen van Beethovens 19e-eeuwse biografen, gebaseerd op weinig harde bewijzen. Zelfs als ze elkaar hebben ontmoet, heeft dat Beethoven niet veel goeds gebracht. Hij ging volkomen gedeprimeerd terug naar Bonn – zoveel weten we zeker, uit zijn brieven.

Beethoven beschrijft Mozart als uitvoerend

Beethoven heeft Mozart in ieder geval piano horen spelen. We weten dit omdat Beethovens leerling Carl Czerny, die een betrouwbare verslaggever was, Beethovens spel van Mozart hoorde beschrijven, dat volgens hem goed was maar hakkerig, en zonder veel legato. In een of andere vorm hebben de tiener Beethoven en de 31-jarige Mozart elkaar in 1787 vrijwel zeker gekruist, maar of ze elkaar ook echt hebben ontmoet, is mogelijk, waarschijnlijk zelfs, maar niemand weet het echt.

Boxing Day in Bonn

Wij weten niet zeker of Mozart en Beethoven elkaar ooit hebben ontmoet, maar we weten wel zeker dat Haydn en Beethoven elkaar hebben ontmoet. Haydn was een van de belangrijkste figuren in Beethovens vroege carrière. Het begon op tweede kerstdag 1790, slechts 11 dagen nadat Haydn dat droevige afscheid van Mozart had genomen. Op weg naar Londen besloten Haydn en zijn Engelse concertpromotor Salomon hun reis te onderbreken in de Duitse stad Bonn.

Een uitnodiging naar Wenen

Daar ontmoetten ze de plaatselijke componist Beethoven, net voorbij zijn twintigste verjaardag. Beethoven liet Haydn enkele partituren zien en de grote man was onder de indruk. Zo onder de indruk zelfs dat Haydn 18 maanden later, op de terugweg van Londen, de jonge componist opnieuw ontmoette, en Beethoven vertelde dat Haydn hem als leerling zou aannemen als hij naar Wenen kon komen. Dus Beethoven kreeg wat financiële steun van Graaf Waldstein en anderen, en hij vertrok om zijn studie bij Haydn in Wenen te beginnen.

Een moeizame start

Haydn realiseerde zich van meet af aan dat Beethoven groot zou worden, zozeer zelfs dat hij Beethoven verzocht om op de titelpagina van zijn partituren te zetten: “door Ludwig van Beethoven, leerling van Haydn.” Beethoven weigerde het verzoek, en met enig recht. Het probleem was dat Haydn het zo druk had met zijn eigen werk, dat hij niet echt veel tijd had voor zijn leerling. Na slechts een jaar van onderbroken contact, vertrok Haydn weer naar Londen.

Een vermoeide reiziger

Haydn keerde pas 18 maanden later terug naar Wenen. Het was in augustus 1795 en onmiddellijk na zijn aankomst begroette Beethoven hem met een uitvoering van zijn eigen drie Pianotrio’s, Op. 1. Hij voerde ze uit in de salon van Prins Lichnowsky, met Haydn als eregast. Haydn was toen 63 jaar oud en moe van de reis. Tegen de tijd dat de uitvoerenden aan het derde pianotrio van de avond toe waren, was Haydn ernstig vermoeid en niet echt in de stemming om nog een muziekstuk van de jonge revolutionair aan te horen.

Alles is vergeven

Beethoven was geschokt door de minder dan uitbundige ontvangst, en begon grove dingen over zijn mentor te zeggen, onder meer dat hij “nooit iets van Haydn had geleerd”. Maar dat weerhield hem er niet van om zijn volgende werk aan hem op te dragen: de Piano Sonate Op. 2. In plaats van een echte ruzie was het eerder een keerpunt dat het einde markeerde van hun relatie als meester en leerling. Vele jaren later, tijdens een concert ter ere van Haydns 76e verjaardag, kuste Beethoven publiekelijk de handen en het voorhoofd van zijn oude leermeester.

Martin Buzacott presenteert Mornings op ABC Classic (maandag t/m vrijdag, 10.00-1.00 uur.)