Twee eilanden in de Beringstraat, het ene Russisch, het andere Amerikaans, liggen nauwelijks twee mijl uit elkaar. Op het Russische eiland zijn alleen nog een paar militaire observatieposten, maar op het Amerikaanse eiland woont een gemeenschap van Eskimo’s. Na de Koude Oorlog hoopten ze weer regelmatig contact te krijgen met Russische familieleden – maar nu lijken de kansen weer te vervliegen.
Frances Ozenna wijst op een foto aan de muur van haar 19-jarige dochter, Rebecca. “Je ziet hoe eerlijk ze is. Dat is van onze Russische kant. Van mijn overgrootvader. Ze is er mooi uitgekomen, nietwaar?”
Ozenna is een Eskimo stamhoofd van het eiland Little Diomede aan de westgrens van Amerika. Haar kleine huis is gebouwd op een steile heuvel, en haar woonkamerraam kijkt recht over een smal stuk water naar Rusland iets meer dan 4 km verderop – het zustereiland Big Diomede.
“We weten dat we daar familie hebben,”, zegt ze. “De oudere generaties sterven uit en het probleem is dat we niets van elkaar weten. We raken onze taal kwijt. Wij spreken nu Engels en zij Russisch. Het is niet onze schuld. Het is niet hun schuld. Maar het is gewoon verschrikkelijk.”
De mensen in dit gebied van de Beringstraat zien zichzelf nog steeds als één volk en de grens als een bron van ergernis. De grens werd in 1867 getrokken toen Amerika Alaska kocht van het in geldnood verkerende tsaristische Rusland. Maar niemand trok zich er toen veel van aan. Gezinnen woonden op beide eilanden en reisden heen en weer tot 1948, toen de grens plotseling werd gesloten. Het Sovjetleger verhuisde naar Big Diomede en de burgers werden gedwongen zich te hervestigen op het Siberische vasteland.
“Als we de hereniging op gang zouden kunnen brengen, zou dat veel bijdragen aan onze gemoedsrust hier,” zegt Ozenna. “Maar ik denk niet dat het gaat gebeuren.”
Alle 80 mensen die op dit afgelegen eiland wonen, hebben familie ergens in Rusland. Een kwart eeuw geleden, toen de Sovjet-Unie in elkaar stortte, was er een sprankje hoop dat ze elkaar weer zouden kunnen ontmoeten. Robert Soolook, een andere stamleider van de Diomede, nam deel aan een expeditie die door de Siberische oostkustprovincie Chukotka reisde op zoek naar verloren familieleden.
“Op ski’s en met een hondenslee legden we 20-25 mijl per dag af en bezochten we 16 dorpen,” herinnert hij zich. “Ik vond verwanten van mijn moeders kant in drie dorpen, en haar lievelingsneef – Luda – was in Uelen. Het was heel bijzonder. Ik was weer bij familie.”
Soolooks kleine huis staat op een heuvel, vlak bij dat van Ozenna. Er zijn geen wegen of voertuigen. De voornamelijk grijze gebouwen zijn met elkaar verbonden door looppaden en trappen.
In het midden van een met familiefoto’s versierde muur hangt een foto van zijn in januari overleden moeder, en daarnaast een portret van een andere Russische neef, bekend als Tooloopa, met lang wild haar en scherpe, doordringende ogen.
Among Soolook’s books is one on learning Russian, and hanging among his coats and rifles is an old green and red military cap given to him by a Soviet soldier. Other pictures show him as a sergeant in the elite army unit, the Eskimo Scouts – in Alaska, unlike Canada or Greenland, the term “Eskimo” is considered correct. Now retired from the military, one of his jobs is to keep watch on the Russian territory for any hostile activity.
“We zien daar hun schepen,” zegt hij. “En helikopters. Aan de noordkant van het Russische eiland is een militaire basis en als we met de boot op jacht zijn en te dicht bij het eiland komen, lossen ze een waarschuwingsschot of schreeuwen ze tegen ons dat we terug moeten gaan.”
Door de jaren heen bleef de hoop bestaan dat de meer verstrengelde relatie tussen Rusland en het Westen de grens zou versoepelen. Maar die hoop is de bodem ingeslagen door de Oekraïne-crisis en de militaire opbouw van Rusland.
“Ze hebben een nieuw Arctisch commando opgericht. Ze heropenen hier bases uit het Koude-Oorlog tijdperk,” zegt kolonel Patrick Carpentier van het North American Aerospace Defence Command (Norad), de gezamenlijke Amerikaans-Canadese operatie die de grens moet beschermen. “Al deze dingen geven zeker reden tot bezorgdheid.”
Maar vergeleken met de grens van Rusland met de Europese Unie is deze grens betrekkelijk ontspannen. De grens zelf is ongemarkeerd en aan geen van beide zijden wappert een nationale vlag. Het aantal onderscheppingen van Russische vliegtuigen is de laatste tijd weliswaar gestegen, maar ligt al tientallen jaren op hetzelfde gemiddelde, 10 per jaar. Het boordpersoneel beschouwt de grens als niet-vijandig en heeft geen enkele vorm van agressie meegemaakt zoals hun collega’s in Europa.
“De Russische luchtmachtbemanningen gedragen zich uiterst professioneel”, zegt kolonel Charles Butler, een F-22 gevechtspiloot en operationeel commandant van de Norad. “Ze bevinden zich altijd buiten ons soevereine luchtruim, dus ze zijn volkomen legaal.”
Het is verre van zeker dat deze ontspannen sfeer zal voortduren. De Diomede eilanden liggen net onder de poolcirkel, waar enorme hoeveelheden natuurlijke hulpbronnen toegankelijk worden dankzij de klimaatverandering en het smelten van het ijs. Volgens geologisch onderzoek in de VS herbergt het Noordpoolgebied 13% van de onontdekte olie en 30% van het aardgas in de wereld.
De veel kortere noordelijke scheepvaartroutes die door de Beringstraat lopen, worden ook opengesteld. Vijf jaar geleden namen slechts vier schepen de Arctische route naar Europa in plaats van de veel langere route door het Panamakanaal. Drie jaar later vervoerden 71 schepen 1,3 miljoen ton op dezelfde route en tegen 2020 zal de jaarlijkse vracht naar verwachting 30 miljoen ton bedragen.
Tegzelfdertijd zijn er al lang bestaande, ambitieuze plannen om de grensoverschrijdende verbindingen te verbeteren, waaronder de bouw van een 64 mijl lange tunnel onder de Beringstraat. Het Kremlin heeft dit in 2011 officieel goedgekeurd en het heeft de steun van Amerikaanse zijde. “Wij vinden het een goed idee,” zegt Craig Fleener, Arctisch adviseur van de regering van de staat Alaska. “We zijn nauwelijks verbonden met de rest van de wereld en onze infrastructuur is beperkt. Dit zou ons directe toegang geven tot de Aziatische markten.”
Maar tot nu toe is er weinig gebeurd en zijn er geen nieuwe initiatieven om de bevolking van de Diomede eilanden te herenigen met hun familieleden in Rusland.
“Telkens als Poetin en Obama ruzie hebben, heeft dat een trickle-down effect op wat wij hier proberen te doen,” zegt Tandy Wallack, die een project leidt dat de verdeelde families bij elkaar brengt. “We blijven denken dat ze ons helemaal gaan stoppen, maar we slagen erin om door te gaan.”
Technisch gezien mogen de dorpelingen zonder visum reizen. Maar ze moeten een extra laag van toestemming krijgen omdat Tsjoekotka, waar hun familieleden wonen, om veiligheidsredenen een zeer beperkt gebied blijft.
“Kijk maar eens goed,”zegt Soolook, hij haalt een krachtige telescoop tevoorschijn en zet hem op de richel buiten zijn huis. “Kijk daar. Hoe ze naar ons kijken.” Hij wijst over het water. “Op de top van die richel bij dat verlaten huis en verder naar het noorden. Zie je die.”
Op een heuvel is duidelijk een kleine Russische observatiepost te zien.
“Zo zou het niet moeten zijn,” zegt hij, terwijl hij de telescoop sluit en mee naar binnen neemt. “We zijn hier al duizenden jaren, voordat de Engelsen kwamen, de Amerikanen, de Russen, voordat welke regering en regelgeving dan ook ons scheidde van onze families. Deze grens breekt onze harten.”
Gordijnen aan alle kanten
- De term “IJzeren Gordijn” wordt gebruikt om de politieke en ideologische barrière te beschrijven die de toenmalige-Sovjet-Unie van het Westen afschermde tijdens de Koude Oorlog.
- De term is sindsdien ook toegepast op andere grenzen met communistische landen, zoals het Bamboe Gordijn (Oost-Azië), en het Cactus Gordijn (Cuba).
- In 1988 noemde de officiële woordvoerder van Michail Gorbatsjov de grens tussen Alaska en Siberië het ”IJsgordijn”.
- Nu, nu de relatie tussen de VS en Rusland weer verslechtert, is er sprake van een “Nieuw IJsklimaat”.
Schrijf u in op de e-mailnieuwsbrief van BBC News Magazine om artikelen in uw inbox te ontvangen.