Ik heb met veel ouders gesproken die het gevoel hebben dat ze geen controle meer hebben over de boosheid en agressie van hun kind. Ik kan u niet vertellen hoeveel vaders en moeders hebben gezegd: “Ik heb het gevoel dat ik faal in het ouderschap.” Naar mijn mening is het niet zo belangrijk waarom je als ouder soms niet effectief bent – wat belangrijker is, is wat je eraan doet. De allereerste stap is om je bewust te worden van de patronen die in de loop der jaren met je kind zijn ontstaan. Vraag jezelf af: “Wat is het gedrag dat ik zie, en wat doe ik als reactie daarop?”
Intimidatie, schelden, pesten of andere vormen van acting out-gedrag gaan over je kind en zijn onvermogen om zijn problemen op de juiste manier op te lossen.
Begrijp dat patronen specifiek zijn voor elke persoon, situatie en kind. Sommige ouders hebben bijvoorbeeld moeite om zelf met boosheid om te gaan. Ze springen er meteen in, zodra ze een probleem horen of zien, en gaan het kind voor de voeten lopen. Dit escaleert de situatie alleen maar, want als je agressief reageert, leer je je kind dat agressie de manier is waarop je problemen oplost. Het gevolg is dat het kind misschien niet leert zich anders te gedragen: hij zal ook zijn geduld verliezen en agressief worden. Sommige ouders zijn daarentegen meer passief, maar hun kind kan agressief worden omdat de ouder zich terugtrekt en problemen niet direct aanpakt. Laat ik duidelijk zijn: je kunt een zachtaardig, rustig persoon zijn en een effectieve ouder – die twee sluiten elkaar niet uit – maar je moet wel streng zijn en duidelijke grenzen stellen.
Als je een ouder bent die gevangen zit in een ineffectief patroon van reageren op je kind, realiseer je dan dat verandering niet van de ene op de andere dag gebeurt – het kost tijd. Hoe je reageert classificeert je niet als een “goede” of “slechte” ouder – maar het kan betekenen dat je een deel van het probleem bent, en dus kan een deel van de oplossing zijn. Als je kind agressief is en zich gedraagt, is dat niet jouw schuld, maar je moet hem wel leren hoe hij dingen anders kan doen.
Je kind kan een etiket hebben, zoals ADHD, Oppositional Defiant Disorder of Bipolair. Maar wat je kind ook uitspookt of wat voor label het ook heeft, je kunt nog steeds leren om effectiever te zijn.
Angressief gedrag moet veranderen, en ondanks de etiketten moeten ouders ook veranderen. Zoals mijn man James Lehman zou zeggen: “Ouders moeten mondig zijn om succesvol te kunnen zijn.” Ik geloof echt dat we op elk moment in ons leven allemaal in staat zijn om te veranderen. Dat is waar voor ouders en dat is waar voor kinderen. Het voelt misschien ontmoedigend door de eisen die elke dag aan je worden gesteld, maar als je niet reageert op het agressieve gedrag van je kind, zal het alleen maar erger worden.
De manier waarop je agressie met je kind aanpakt, kan van leeftijd tot leeftijd, van fase tot fase veranderen. Hier zijn enkele tips die u kunnen helpen in de verschillende levensfasen van uw kind.
Voorschoolse kinderen en agressie
1. Wees consequent: Voor jongere kinderen is het belangrijk om consequent te zijn. Je kunt gedrag niet de ene dag negeren en de volgende dag reageren door tegen je kind te schreeuwen. Het maakt niet uit waar je bent of wat je doet, probeer consequent te zijn. Als je kind een probleem heeft met het slaan van broertjes of zusjes, reageer dan met iets als: “Slaan is niet OK. Je moet even alleen zijn en kalmeren.” Doe je best om elke keer op dezelfde manier te reageren.
2. Haal je kind uit de situatie: Soms moet je je kind uit een situatie halen om hem te helpen zijn emoties weer onder controle te krijgen. Als je in de supermarkt bent en je peuter heeft een driftbui en schopt tegen het winkelwagentje omdat je niet de cornflakes koopt die hij lekker vindt, dan kun je zeggen: “Je maakt te veel lawaai. We gaan deze cornflakes niet kopen, en als je niet ophoudt moeten we weggaan.” Als je kind niet ophoudt, voer je door en neem je hem mee de winkel uit.
3. Bied van tevoren een peptalk aan. Als je weet dat er situaties zijn die moeilijk zijn voor je kind, geef hem dan van tevoren een opbeurend praatje. Als je kind altijd problemen heeft als hij naar het huis van een familielid gaat – bijvoorbeeld als hij zich opwindt en zijn neefjes begint te slaan – is het de moeite waard om heel kort met hem te bespreken wat je van hem verwacht voordat je het huis binnengaat. “Je moet lief spelen. Als je hem gaat slaan of je neefjes en nichtjes pijn doet, gaan we meteen weg. Begrijp je dat?”
4. Geef time-outs: Geef jongere kinderen een time-out of een tijdje weg op een rustige plek met wat tijd alleen. Je kunt zeggen: “Ik wil dat je stil bent en kalmeert. Je mag je broer niet slaan als je boos bent. Als je twee minuten stil bent, mag je terugkomen om met je broer te spelen.” Praat heel weinig en wees heel duidelijk in je aanwijzingen.
5. Coördineer met andere verzorgers: Het is belangrijk om te onthouden dat wangedrag, zoals vechten en fysieke agressie, ook voorkomt in de kinderopvang en kleuterschool. Het hoort bij de manier waarop kinderen leren met elkaar om te gaan, maar u moet er onmiddellijk iets aan doen als uw kind agressief is. U moet uw aanpak ook afstemmen met die van de verzorger, zodat u beiden consequent bent. Neem regelmatig contact op met de verzorger om te controleren of het gedrag verbetert.
Kinderen in de basisschoolleeftijd
Als uw kind op de basisschool zit en er regelmatig agressief gedrag voorkomt, moet u regelmatig, waarschijnlijk dagelijks, contact hebben met de school om dit gedrag te controleren. Zoek uit wat de consequenties zijn op school – en zorg ervoor dat er consequenties zijn voor wangedrag op school. Misschien wilt u de leerkracht van uw kind aanmoedigen om consequent te zijn met de gedragsverwachtingen en de consequenties voor agressief gedrag.
Gedrag zoals kauwgom kauwen of door de gang rennen moet door de school worden afgehandeld – het is hun taak om routinegedrag in goede banen te leiden, en u als ouder hoeft daar thuis geen extra consequenties aan te verbinden. Maar gedrag dat fysiek agressief of verbaal gewelddadig is, heeft te maken met je kind en zijn onvermogen om zijn problemen op de juiste manier op te lossen. Dit gedrag moet thuis worden opgevolgd met een gesprek en een mogelijke consequentie. De reden waarom u de meer storende gedragingen thuis moet aanvechten, is dat u thuis de tijd heeft om uw kind alternatieven aan te leren. Als het de eerste keer is dat iets gebeurt, help hem dan om erachter te komen waar zijn omgangsvaardigheden tekortschieten door een probleemoplossend gesprek te voeren, en werk dan met hem aan het bedenken van passende alternatieven. Vraag hem: “Wat ga je de volgende keer anders doen?” Aan de andere kant, als het wangedrag al eerder is voorgekomen, moet je niet alleen praten over waar zijn vaardigheden tekortschieten, maar moet er ook een consequentie zijn om hem verantwoordelijk te houden. Die consequentie kan elke taak zijn waarvan u denkt dat die hem kan helpen om de situatie te leren kennen, voor de tijd die hij nodig heeft om die af te maken. Dus hem zes uur huisarrest geven helpt niet, maar hem tien dingen laten opschrijven die hij de volgende keer anders kan doen, helpt wel.
Tussen haakjes, als dit agressieve gedrag alleen op school voorkomt en niet op andere gebieden in het leven van uw kind, is het belangrijk om uit te zoeken wat er aan de hand is. Dit is een beetje lastig, want u wilt niet de kant van uw kind kiezen tegen de school – dat zal niet helpen. Maar als uw kind, dat in andere situaties niet agressief is, zich nu op school afreageert, moet u uitzoeken waarom. Luister naar wat je kind zegt over zijn klasgenoten of de andere kinderen. Praat met de leerkracht, maar houd uw kind wel verantwoordelijk voor elk agressief gedrag. Als u thuis hetzelfde gedrag ziet, stel dan consequenties en laat de school weten wat die consequentie is.
Thuis moet u grenzen stellen aan agressief gedrag. Wees duidelijk in uw verwachtingen over het gedrag van uw kind en wat de consequenties zullen zijn. U kunt de regels hardop zeggen of u kunt ze opschrijven; vaak werkt het voor kinderen goed om dingen zwart op wit te zien. Bereid uw kind voor door te zeggen: “Dit is wat ik verwacht. Als je niet kunt doen wat ik verwacht, als je agressief wordt of intimiderend, dan zijn dit de consequenties.”
Angressieve tieners
Er is geen excuus voor mishandeling, fysiek of anderszins. Die regel zou met een zwarte stift op een indexkaart moeten worden geschreven en op de koelkast moeten worden geplakt. De boodschap aan je kind is: “Als je mishandelt, is er geen excuus. Ik wil niet horen wat de reden was. Er is geen rechtvaardiging voor. Er is niemand die je de schuld kunt geven. Je bent verantwoordelijk en aansprakelijk voor je mishandelende gedrag. En met ‘verantwoordelijk’ bedoel ik dat het niemand anders zijn schuld is, en met ‘verantwoordelijk’ bedoel ik dat er consequenties zullen zijn.”
Wanneer je kind agressief is of iemand in je gezin mishandelt, herinner hem dan aan de regel. Zeg: “Je mag geen mensen mishandelen. Ga naar je kamer.” Wees erop voorbereid dat hij het slachtoffer de schuld geeft, want dat is wat mishandelende mensen doen; het is een makkelijke uitweg. Misbruikende mensen zeggen: “Ik zou je niet misbruikt hebben, maar jij…” en vul maar in. Dus je kind kan zeggen: “Het spijt me dat ik je sloeg, maar je schreeuwde tegen me.” Wat ze eigenlijk zeggen is: “Het spijt me dat ik je sloeg, maar het was jouw schuld.” En als je luistert naar de verontschuldigingen van veel van deze mishandelende kinderen, dat is wat je krijgt. “Het spijt me, maar je wilde me geen koekje geven.” “Het spijt me dat ik haar uitschold, maar ze wou me niet laten spelen met het videospel.” Wat ze constant zeggen is, “Het spijt me, maar het is jouw schuld,” en dat betekent absoluut niet dat het ze spijt. Het betekent, “Het spijt me, maar het is niet mijn verantwoordelijkheid.” En als een kind geen verantwoordelijkheid neemt voor een bepaald gedrag, zien ze geen reden om het te veranderen. Ze hebben gewoon geleerd om de woorden na te doen. Het wordt weer een valse sociale constructie die uit hun mond komt zonder enige betekenis of begrip erachter – en als je erin trapt, sta je dat kind toe om door te gaan met zijn gewelddadige gedrag en machtsvertoon.
Wanneer kinderen agressief of gewelddadig gedrag gebruiken om hun problemen op te lossen, is het belangrijk dat ze een manier leren om dat gedrag te vervangen door gezondere probleemoplossende vaardigheden. Het is niet genoeg om kinderen op dat gedrag te wijzen en er consequenties aan te verbinden. Het is ook belangrijk om je kind te helpen zijn ongepaste gedrag te vervangen door iets waarmee hij het probleem kan oplossen zonder in de problemen te komen of anderen pijn te doen. Hier komt het op neer: als we kinderen niet helpen hun ongepaste gedrag te vervangen door iets gezonders, vallen ze elke keer terug op het ongepaste gedrag. Dat is hun standaardprogramma.
Ontwikkel manieren om probleemoplossende gesprekken met je tiener te voeren, zodat ze zich de volgende keer dat ze met een vergelijkbare situatie worden geconfronteerd, kunnen afvragen wat ze kunnen doen om het probleem anders op te lossen, dan agressief of bedreigend zijn. De volgende keer dat je zoon zijn zusje uitscheldt en bedreigt om haar van de computer te krijgen, moet je hem niet alleen corrigeren, maar later ook een gesprek met hem voeren als het wat rustiger is. Dat gesprek zou moeten luiden: “De volgende keer dat je gefrustreerd bent als je op de computer wilt, wat kun je dan anders doen, zodat je niet in de problemen komt en meer consequenties krijgt. Wat kun je doen om meer beloningen te krijgen?”
Ik denk dat de nadruk moet liggen op hoe het agressieve kind moet voorkomen dat het in de problemen komt en consequenties krijgt, in plaats van op hoe het zijn broer geen pijn mag doen. Misbruikende mensen geven niets om hun slachtoffers. Ik denk niet dat we een beroep moeten doen op hun gevoel van empathie en menselijkheid. Ik denk dat we een beroep moeten doen op hun eigenbelang, want eigenbelang is een zeer krachtige motivator. Bekijk het zo: als ze empathie of sympathie hadden, zouden ze het in de eerste plaats niet doen.
Ik wil opmerken dat als er sprake is van fysieke agressie tot het punt waarop u of andere familieleden niet meer veilig zijn, u echt moet overwegen de politie te bellen voor hulp. Dit betekent niet dat je gefaald hebt als ouder. Integendeel, je erkent dat je hulp nodig hebt. Ik weet dat het geen gemakkelijke beslissing is om de politie te bellen, maar het is ook niet het einde van de wereld – je hoeft je er niet voor te schamen. In feite is het soms een manier om de controle terug te krijgen.
Als je een tiener hebt die zich zijn hele leven al agressief gedraagt, wil ik nogmaals benadrukken dat zelfs als dit gedrag is ingesleten, het kan veranderen, en wel op elk moment. Als je begint je reactie op je kind te veranderen en meer mondig wordt, zal je kind zich in eerste instantie waarschijnlijk meer gaan gedragen. Je moet volhouden. Het is eng voor kinderen als hun ouders de leiding beginnen te nemen. Je kind is door de jaren heen gewend geraakt aan een bepaalde reactie van jou. In sommige opzichten is er een gevoel van verlies van controle van hun kant. Dus als gevolg daarvan moet je een beetje sterker zijn.
Ik denk ook dat het van vitaal belang is om de dingen thuis anders te structureren, zodat je kind weet dat er verandering gaande is. Misschien is het in het begin niet iets groots, maar gewoon iets waaruit blijkt dat jij weer aan het roer staat. Je zou tegen je kind kunnen zeggen: “We moeten zorgen dat je een verantwoordelijker deel van ons gezin wordt. Dus als je thuiskomt van school, wil ik dat je de afwas doet. Je moet ook je huiswerk maken voordat je de auto mag hebben. Als je die twee dingen niet doet, mag je de auto niet hebben.” Zo begin je grenzen te stellen. Dit is ook het moment waarop je moet gaan zoeken naar dingen die kunnen veranderen. Wordt de vaatwasser wel uitgeruimd? Wordt het huiswerk gemaakt? Het betekent niet dat zijn agressieve gedrag helemaal weggaat; we kijken niet naar een complete ommekeer in 24 uur. In plaats daarvan kijken we naar die kleine stappen die aangeven dat jij de leiding hebt in huis en je kind niet. Kinderen willen dat hun ouders een gevoel van controle hebben; dat geeft ze een gevoel van zekerheid en veiligheid.
Veranderen en een effectievere ouder worden kan een heel lang proces zijn. Je moet volhouden en begrijpen dat je kunt winnen in je vermogen om effectief te zijn. De sleutel is om open te staan voor andere ideeën en andere manieren om dingen te doen. Bovenal wil ik dit zeggen: raak niet ontmoedigd. Dingen kunnen op elk moment en op elk moment veranderen. In mijn praktijk met kinderen en gezinnen was het verbazingwekkend om te zien hoe ouders mondiger werden. Ze ontwikkelden een duidelijk gevoel van wie ze waren en hoe ze effectiever konden zijn. En hoewel je kinderen je niet zullen bedanken dat je een effectievere ouder bent geworden, zul je ze later wel het positieve gedrag zien vertonen dat je ze hebt helpen ontwikkelen, en dat is de beste beloning van allemaal.
Gerelateerde inhoud: Stop Agressief Gedrag bij Kinderen en Tieners: Schreeuwt, duwt en slaat je kind?