Bij een uitbarsting in 2002 liep een lavameer in de krater van de Nyiragongo vulkaan in uren leeg.
CARSTEN PETER/NAT GEO IMAGE COLLECTION
In 2002, de laatste keer dat de Nyiragongo-vulkaan uitbarstte, stroomde de lava langs de flanken naar beneden de drukke stad Goma in, op de grens tussen de Democratische Republiek Congo en Rwanda. Ongeveer 250 mensen kwamen om het leven, 20% van de stad werd verwoest en honderdduizenden sloegen op de vlucht. Sindsdien is de risicovolle bevolking die in de schaduw van de 3470 meter hoge vulkaan leeft, meer dan verdubbeld tot 1,5 miljoen.
Nu zijn de omstandigheden rijp voor een nieuwe ramp, zegt Dario Tedesco, een vulkanoloog aan de Luigi Vanvitelli Universiteit van Campania, die eerder dit jaar een campagne leidde in de kolkende krater van de vulkaan. Hij en zijn collega’s ontdekten dat het lavameer zich daar in een alarmerend tempo vult, waardoor het risico toeneemt dat het gesmolten gesteente opnieuw door de kraterwanden zou kunnen barsten. Volgens hun analyse zal het grootste gevaar zich over 4 jaar voordoen, hoewel een aardbeving volgens hen al eerder een crisis kan veroorzaken. De bezorgdheid wordt nog versterkt door het feit dat het Goma Volcano Observatory (GVO), het enige waarnemingsstation in de regio, zijn financiële steun van de Wereldbank aan het verliezen is. Tedesco’s oordeel is ronduit. “Dit is de gevaarlijkste vulkaan ter wereld!”
Tedesco begon de vulkaan in het midden van de jaren negentig in de gaten te houden, toen vluchtelingen, op de vlucht voor de genocide in het nabijgelegen Rwanda, de bevolking van Goma deden aanzwellen. De Verenigde Naties vroegen hem om advies over de gevaren van de vulkaan en dus volgde hij de Nyiragongo’s gemoedstoestand in de jaren voor de uitbarsting in 2002. De uitbarsting van 2002 begon nadat een aardbeving spleten in de zuidflank van de vulkaan had geslagen. Het 200 meter brede lavameer, het grootste ter wereld, liep in enkele uren leeg, waarbij lava met een laag silicagehalte vrijkwam, die met een snelheid van wel 60 kilometer per uur stroomde. De lava stapelde zich op in lagen tot 2 meter diep in Goma en creëerde een nieuwe delta van 800 meter breed in het nabijgelegen Kivumeer.
Zodra de scheuren waren geheeld, begon er echter verse lava op te borrelen en het kratermeer weer te vullen. In 2016 kwam de activiteit in een stroomversnelling toen een tweede opening in de krater begon te fonteinen. In februari, bij hun meest recente inspectie, stelden Tedesco en zijn collega’s, ingevlogen door de VN-vredesmacht om de rebellen in het gebied te ontwijken, vast dat het meer sneller steeg dan ooit. De tweede opening spoot naar schatting 4 kubieke meter lava per seconde, genoeg om elke 10 minuten een Olympisch zwembad te vullen. “Zolang het volume toeneemt, neemt de kans op een vulkaanuitbarsting in Goma toe,” zegt directeur-generaal Katcho Karume van de GVO, die ook deelnam aan de campagne.
Pierre-Yves Burgi, een geofysisch modelleerder aan de universiteit van Genève, zegt dat het niveau van het lavameer in feite een drukmeter is voor het interne loodgieterswerk van de vulkaan, zoals kwik in een barometer. Zijn model suggereert dat de interne druk 20 atmosfeer is, veel hoger dan de mechanische sterkte van de rotsachtige flanken van de vulkaan, meldden Burgi en collega’s in augustus in Geophysical Research Letters. “Deze situatie is onstabiel,” zegt hij. “Het gevaar bestaat dat een beving een nieuwe kloof opent.”
Zij denken dat het systeem een kritiek punt bereikt, net als voor de uitbarsting van 2002 en een eerdere uitbarsting in 1977. In beide gevallen stabiliseerde het niveau van het lavameer zich enkele jaren voor de uitbarsting, omdat de massa gesmolten gesteente druk uitoefende op het magma eronder. De uitbarstingen vertraagden omdat magma tijd nodig heeft om bestaande breuken open te forceren, legt Andrew Bell uit, een expert op het gebied van rotsmechanica aan de Universiteit van Edinburgh die een model heeft ontwikkeld om de instorting van Mount St. Helens in 1982 te verklaren. Burgi verwacht dat het lavameer snel zal stoppen met stijgen, in welk geval de periode van piekgevaar voor Goma van 2024 tot 2027 zou zijn.
Nyiragongo’s uitbarsting in 2002 bedekte Goma, Democratische Republiek Congo, met lava tot wel 2 meter diep.
Karel Prinsloo/AP PHOTO
“Ze zijn terecht bezorgd”, zegt Bell. “Nyiragongo is gevaarlijk op een manier zoals veel vulkanen dat niet zijn.” Hij voegt er echter aan toe dat het gedrag van het lavameer niet veel zegt over het onmiddellijke risico van een uitbarsting. Zwermen van kleine aardbevingen of grondvervorming zijn duidelijker waarschuwingssignalen van onrustig magma, zegt hij. Cynthia Ebinger, een expert op het gebied van geologie van de Rift Valley aan de Tulane University, heeft ook problemen met Burgi’s model, dat ervan uitgaat dat het magma dat het lavameer van de Nyiragongo voedt de belangrijkste factor is die een uitbarsting beheerst. Volgens haar leidt het uitrekken van de tektonische platen in de regio tot aardbevingen en nieuwe magma-injecties die ook tot uitbarstingen kunnen leiden.
Een netwerk van seismometers rond de vulkaan, dat wordt beheerd door GVO en de afgelopen jaren is geïnstalleerd met hulp van onderzoekers in België en Luxemburg, laat een hoge aardbevingsactiviteit en verschillende diepe zwermen zien, zegt François Kervyn, directeur van de afdeling natuurgevaren van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in België. Hij weet niet hoe ongewoon de activiteit is omdat zijn team geen vergelijkbare, oudere gegevens heeft. Maar hij zegt dat er maanden voor de uitbarsting van 2002 aanhoudende, rommelende bevingen werden geregistreerd. “
Kervyn zegt dat het netwerk voortdurend onderhoud nodig heeft, vanwege vandalisme, diefstal en blikseminslag. Verschillende seismometers zijn momenteel buiten werking. Maar de onrust onder de bevolking in het gebied maakt reparaties gevaarlijk. Eerder dit jaar werden 13 parkwachters gedood bij een hinderlaag in het omringende Virunga National Volcano Park.
De dreiging van geweld is slechts een van de problemen van GVO. Het observatorium, dat in 1986 is opgericht, dreigt de financiering te verliezen waarop het de afgelopen vijf jaar heeft vertrouwd. Het observatorium, dat ongeveer 40 personeelsleden telt, onderhoudt de seismische stations en houdt toezicht op het meer en de potentieel dodelijke gassen die door de vulkaan worden uitgestoten. Het plant ook de evacuatie van Goma en slaat alarm als zich een uitbarsting voordoet.
Sinds 2015 heeft de Wereldbank het observatorium 2,3 miljoen dollar gegeven, als onderdeel van een hulppakket dat in de eerste plaats bedoeld was om de luchthaven van de stad, die bij de uitbarsting van 2002 ernstig beschadigd raakte, opnieuw op te bouwen en te beschermen. Maar dat project is afgelopen. In een e-mail bevestigde een woordvoerder van de Wereldbankgroep dat “de WBG tot nu toe geen vervolgactiviteiten heeft gepland.”
De vredesmacht van de VN is bezorgd. Eind september vloog deze Tedesco terug naar de stad voor meer gesprekken met de Wereldbank en andere ontwikkelingsorganisaties. Een woordvoerder van de V.N. zegt dat de vredesmacht overweegt de GVO op korte termijn te steunen. “We zijn ons bewust van het belang om de vulkanen in de gaten te houden als een manier om burgers te beschermen en levens te redden.”
Bij het ter perse gaan van Science was er nog geen nieuws over een resolutie. Tedesco was van plan de krater van de Nyiragongo opnieuw te inspecteren, maar door het slechte weer moest een helikoptervlucht worden geannuleerd. “Als het zo blijft, is er weinig om optimistisch over te zijn,” zegt hij.