Wouldn’t it be a relief to simply press a button and erase the abhorrent memories in your mind? Or would you rather confront the truth, whatever it may be, and learn from it instead? In Greek mythology, you were presented with a choice. You could either remember all your knowledge and experiences when you passed into the afterlife, or forget everything. Wat zou jij kiezen?
Wat is Lethe?
Lethe (spreek uit: lee-thee) is een van de vijf rivieren in Hades, de onderwereld in de Griekse mythologie. In klassiek Grieks betekent Lethe vergetelheid, vergetelheid of verhulling. In overeenstemming met de klassieke mythologie was Lethe ook de naam van een Griekse geest: de geest van vergeetachtigheid en vergetelheid.
Waar is Lethe?
De rivier de Lethe zou door de grotten van Hypnos, de god van de slaap, in de onderwereld hebben gestroomd. De ingang van de grot zou bevolkt zijn met klaprozen en andere hypnotiserende planten. Er kwam nooit licht of geluid de grot binnen. De rivier grensde aan Elysium, het paradijs waar alleen helden, en aan goden verwante stervelingen, naartoe werden gestuurd om een onsterfelijk leven van geluk te leiden. De namen van alle vijf rivieren in Hades weerspiegelden de emoties die met de dood werden geassocieerd: de Styx – de rivier van haat, Acheron – de rivier van pijn, Cocytus – de rivier van jammerklacht, Phlegethon – de rivier van vuur, en Lethe – de rivier van vergetelheid.
Wat gebeurde er met hen die uit Lethe dronken?
Al wie uit de rivier dronk, ervoer vergetelheid, en het ruisende geluid van Lethe zou slaperigheid opwekken. Wanneer de zielen van de doden overgingen naar het hiernamaals, moesten zij uit de rivier drinken om hun vorige leven te vergeten en klaar te zijn voor hun reïncarnatie.
De Mythe van Er vertelt het verhaal van een man die sneuvelde in de strijd en zijn levendige ervaring van het hiernamaals en de rivier de Lethe. Tien dagen na de slag, toen de lijken werden verzameld, was zijn lichaam nog niet ontbonden! Er was naar het hiernamaals gereisd met vele andere zielen uit de strijd en kwam daar een buitengewone plaats tegen met vier mysterieuze openingen. Eén reeks openingen ging in en uit de hemel, en de andere in en uit de grond. Rechters stuurden de naderende zielen, stuurden de immorele naar beneden en de deugdzame naar boven, de hemel in. Toen Er de rechters naderde, zeiden ze hem te wachten en te kijken, zodat hij verslag kon uitbrengen van wat hij had gezien.
De zielen die uit de hemelopening tevoorschijn kwamen, vertelden over de vreugdevolle, verheffende beelden en gevoelens die ze hadden ervaren, terwijl degenen die van beneden terugkeerden, vertelden over de wanhoop en het kwaad dat ze hadden doorstaan. Na zeven dagen reisde Er met de andere zielen naar een plaats waar een gloeiende regenboog de hemel regeerde. Hier kregen hij en zijn medereizigers een genummerd ticket. Toen hun nummer bekend werd gemaakt, werden zij opgeroepen om hun volgende leven te kiezen. Het viel Er op dat ze allemaal een bestaan kozen dat tegengesteld was aan dat van hun vorige leven. Een ziel die goed was geweest koos ervoor dictator te worden, een die een dier was geweest koos ervoor mens te worden, en anderen die slecht waren geweest kozen voor een nederig, deugdzaam leven.
Van daaruit reisden Er en zijn medereizigers naar het vlak van Vergetelheid, waar de rivier de Lethe stroomde. Elke reiziger was verplicht een bepaalde hoeveelheid uit de rivier te drinken. Er mocht alleen toekijken hoe elke ziel dronk, hun vorige bestaan vergat en werd weggestuurd om hun reis opnieuw te beginnen. Er kon zich niet herinneren dat hij naar de Aarde werd teruggestuurd, maar hij werd wakker bovenop de brandstapel en kon zich zijn hele expeditie door het hiernamaals herinneren! Omdat hij niet uit de rivier de Lethe had gedronken, had hij geen blanco lei zoals zijn medereizigers.
De rivier was niet in staat de herinneringen van één figuur uit de Griekse Mythologie te stelpen: Aethalides. Aethalides was de sterfelijke zoon van Hermes en een lid van de Argonauten. Hoewel hij uit de rivier dronk en reïncarneerde als Euphorbus, Hermotius, Pyrrhus en vervolgens Pythagoras, kon hij zich nog steeds zijn vorige levens herinneren en de kennis die hij in die incarnaties had opgedaan. Hij was begiftigd met een onfeilbaar geheugen dat zelfs de Lethe niet kon overwinnen!
Een rivier om te vergeten en een andere om te herinneren
Een soortgelijk concept bestond in de mysteriegodsdienst Orphisme. Men dacht dat de Orphische religie gebaseerd was op de leringen en liederen van de mythische dichter en musicus Orpheus. De leerstellingen introduceerden het bestaan van een andere belangrijke rivier, de Mnemosyne. Volgelingen werd geleerd dat zij de keuze zouden hebben uit twee rivieren te drinken wanneer zij naar het hiernamaals zouden gaan. Zij moesten niet uit de Lethe drinken, maar uit de Mnemosyne, omdat zij zich dan alles zouden herinneren. Orphics leerden over de goddelijkheid van de menselijke ziel en hoe de ziel gevangen zit in een nooit eindigende cyclus van dood en wedergeboorte in een lichaam. Zij geloofden dat zij alwetendheid konden verkrijgen en uiteindelijk de transmigratie van hun ziel konden beëindigen door een ascetisch leven te leiden! Volgelingen van de religie werden begraven met tabletten met gouden bladzijden die instructies gaven na hun dood. Een van de veelvoorkomende boodschappen aan de heersers van het hiernamaals luidde:
“Ik ben uitgedroogd van dorst en ben stervende; maar schenk mij snel koud water uit het Meer van Herinnering om te drinken.”
Literaire invloeden
De rivier de Lethe beïnvloedde niet alleen de filosofen, maar ook schrijvers en dichters uit de klassieke periode, zoals Dante, Keats en Byron, tot en met hedendaagse werken van schrijvers als Sylvia Plath, en zelfs Stephen King. In het werk van Keats, Ode aan de melancholie, wenst hij degenen die aan verdriet lijden toe dat zij hun lijden niet vergeten:
“Nee, nee, ga niet naar Lethe, noch draai
Wolf’s-bane, tight-rooted, for its poisonous wine;
Nor suffer thy pale forehead to be kiss’d
By nightshade, ruby grape of Proserpine;”
Echte Rivieren van Vergetelheid
De rivier de Limia, tussen Spanje en Portugal, werd verondersteld de Lethe te zijn, omdat deze naar verluidt een soortgelijk geheugenverlies teweegbracht. Deze legende bleef bestaan tot 138 voor Christus. De Romeinse generaal Decimus Junius Brutus had toen een oorlog te winnen en had geen tijd voor plaatselijke mythes die zijn overwinning in de weg zouden staan. Hij ontkrachtte de legende door naar de overkant van de rivier over te steken en zijn soldaten één voor één bij naam te roepen!
In Spanje werd een andere rivier, de Guadalete, oorspronkelijk de Lethe genoemd door plaatselijke kolonisten uit Griekenland en Phoenicië. De twee groepen stonden op het punt om oorlog te voeren, maar in plaats daarvan schikten zij hun geschillen in der minne door de rivier de Lethe te noemen en daarmee hun eerdere ruzie te vergeten. De rivier werd omgedoopt tot de Guadalete toen de Arabieren later de regio veroverden, maar Guadalete betekent niettemin ‘Rivier Lethe’ in het Arabisch.
Het ontcijferen van de mysteries van dood en wedergeboorte was het werkterrein van de oude filosofen en vormde de basis voor veel religieuze doctrines. Door niet uit de rivier de Lethe te drinken, kon de ziel worden gered van de frustrerende cyclus van dood, vergetelheid en wedergeboorte, en kon een staat van religieus ontwaken worden gerealiseerd. Maar voor hen die dorsten naar een blanco lei en wensen voort te gaan op een pad van zoete onwetendheid, wacht het verfrissende water van de Lethe.