Op gezondheidsblogs en twitterberichten circuleren beweringen dat kokosolie het nieuwe geheim is voor een lang leven, een gezonde hart- en bloedvaten, een stralende huid, en een verbeterd geheugen. Beweringen dat kokosolie kan worden beschouwd als een dieet tegengif voor het begin van de ziekte van Alzheimer dwongen ons om te wegen met wat wel en niet is aangetoond dat de impact op de gezondheid van de hersenen bij het opnemen van kokosolie in het dieet.
Kokosolie heeft de mainstream als een vervanging voor olijfolie. Zelfs het extractieproces van de olie zelf roept beelden op van eilandvakanties en kokospalmen. Ondanks deze verleidelijke beelden, is er slechts beperkt bewijs dat de gezondheidseffecten van kokosolie evalueert en geen ondersteuning voor het gebruik van kokosolie voor de preventie of behandeling van de ziekte van Alzheimer.
Laten we beginnen met te onderzoeken waar kokosolie zijn reputatie als een ziekte-bestrijdend elixir vandaan heeft. Er zijn twee hoofdsoorten kokosolie, kopraolie en virgin kokosolie, die vergelijkbare vetzuurprofielen hebben. Vetzuren zijn belangrijke bestanddelen van lipiden – in vet oplosbare bestanddelen van levende cellen. In het algemeen bestaat een vetzuur uit een rechte keten van koolstofatomen met waterstofatomen in de lengte van de keten, die eindigt in een carboxylgroep, waardoor het een zuur wordt. Vanuit stofwisselingsoogpunt bepalen de lengte en het karakter van een vetzuur hoe nuttig de functie ervan in het lichaam is. Bepaalde vetzuren bevatten bijvoorbeeld vitamine E en bioactieve verbindingen in de voeding, zoals polyfenolen. Polyfenolen worden doorgaans aangetroffen in basilicum, gember, komijn, kaneel, koffie, rode wijn, bladgroenten, lijnzaad, abrikozen en olijfolie, om maar een handvol voedingsmiddelen te noemen die deze antioxidant bevatten. Veel van de voordelen die polyfenolen voor de gezondheid hebben, kunnen te maken hebben met hun rol als antioxidant. Antioxidanten (ook wel “vrije-radicalenvangers” genoemd) kunnen de schade aan cellen vertragen die wordt veroorzaakt door vrije radicalen en andere onstabiele moleculen die het lichaam produceert als reactie op omgevingsdruk.
De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties schat dat er elk jaar ongeveer 3 miljoen ton kokosolie wordt geproduceerd. Dit is een grote hoeveelheid verzadigde vetzuren die wereldwijd worden geconsumeerd. Het eten van voedsel dat verzadigde vetten bevat, verhoogt het cholesterolgehalte in je bloed. Een hoog LDL-cholesterolgehalte in het bloed kan het risico op hartziekten en beroertes verhogen. De American Heart Association beveelt aan te streven naar een voedingsverdeling waarbij 5% van de calorieën uit verzadigd vet bestaat. Als je ongeveer ~2.000 calorieën per dag nodig hebt, betekent dit dat niet meer dan 120 daarvan uit verzadigd vet mogen komen. Dat is ongeveer 13 gram per dag. Chemisch gezien zijn verzadigde vetten gewoon vetmoleculen die geen dubbele bindingen hebben tussen koolstofmoleculen omdat ze verzadigd zijn met waterstofmoleculen. Door deze chemische samenstelling zijn verzadigde vetten vast bij kamertemperatuur – dat is een van de redenen waarom kokosolie zo populair is. Het is gemakkelijk te vervoeren en op te slaan vanwege de vaste samenstelling bij kamertemperatuur. Er zijn aanwijzingen dat het vervangen van verzadigde vetten door onverzadigde vetten gepaard gaat met een verlaging van het totale cholesterolgehalte in het bloed en van het cholesterolgehalte in de lage dichtheid lipoproteïnen (LDL). Deze eenvoudige overstap van kokosolie naar een onverzadigde olie zou het risico op hart- en vaatziekten kunnen verminderen.
Voor meer informatie over soorten vetten en onverzadigde vetten die u in uw dieet kunt opnemen in plaats van kokosolie, zie dit artikel van de Nutrition Source aan de Harvard T.H. Chan School of Public Health:
Wetenschappers leren steeds meer over hoe verzadigde vetten zoals kokosolie worden verteerd. Nadat het vet is geconsumeerd, wordt het verteerd en geabsorbeerd door de darmwand. Een enzym, lipase genaamd, werkt in op vet dat door galzuren in de dunne darm is geëmulgeerd. Langeketenvetzuren binden zich met eiwitten tot moleculen die lipoproteïnen worden genoemd. Deze lipoproteïnen circuleren in de bloedbaan nadat ze via het lymfestelsel zijn binnengekomen. Tijdens hun circulatie brengen zij vetzuren naar de weefsels en dragen zij bij tot de ophoping van lichaamsvet. Tijdens dit proces kunnen vetten zich ophopen op de wanden van de slagaders en bij overmatige aanvoer het risico op hart- en vaatziekten en stofwisselingsstoornissen verhogen. De lengte van het vetzuur bepaalt of het eerder door de lever wordt gemetaboliseerd of in de bloedbaan circuleert.
Een belangrijke opmerking: vetzuren kunnen de bloed-hersen-barrière niet passeren, maar het product waarin ze worden afgebroken, ketonlichamen, kan dienen als alternatieve brandstofbron voor de hersenen. De hersenen geven de voorkeur aan glucose als energiebron, maar in tijden van verhongering of glucosetekort zullen ze ketonenlichamen gebruiken. Het vermeende verband tussen kokosolie en de preventie van Alzheimer kwam voort uit een hypothese over het metabolisme van vetzuren dat alternatieve energiebronnen voor de hersenen genereert. Een feit dat wordt ondersteund is de waarneming dat het metabolisme van vetzuren wordt geïnitieerd in mitochondriën – de energiecentrales van de cel. Middellange-keten vetzuren kunnen de mitochondriën binnendringen en worden omgezet in twee componenten die ketonlichamen worden genoemd – acetoacetaat en beta-hydroxybutyraat voor de biochemische kenners. Deze twee ketonlichamen worden door de lever gemetaboliseerd tot kooldioxide, water, en je raadt het al, energie. Deze snelle metabolische omzetting van middellange-keten vetzuren betekent dat de opgewekte energie wordt gebruikt als brandstof in plaats van te worden opgeslagen als vet.
Er zijn verschillende studies die aantonen dat “ketogeen diëten” met een zeer laag koolhydraatgehalte, aanzienlijke hoeveelheden eiwit en een hoog vetgehalte schadelijke effecten kunnen hebben op de cardiovasculaire functie. Kokosolie bevat grote hoeveelheden verzadigd vet en moet met mate geconsumeerd worden (minder dan 5-10% van de calorie-inname zou uit verzadigd vet moeten bestaan). Kokosolie bevat antioxidanten zoals fenolen, maar er zijn veel effectievere bronnen om een dosis antioxidanten binnen te krijgen.
Er zijn geen klinische of observationele studies die specifiek de effecten van kokosolie op de incidentie van de ziekte van Alzheimer hebben onderzocht. De handvol wetenschappelijke studies die de effecten van kokosolie hebben onderzocht, hebben gekeken naar het effect van middellange-keten vetzuren op biomarkers die in verband worden gebracht met de ziekte van Alzheimer. Veel meer onderzoek heeft aangetoond dat er een verband bestaat tussen een hoog gehalte aan verzadigde vetten en cardiovasculaire risico’s. Verhoogd plasmacholesterol en hoge bloeddruk worden beschouwd als risicofactoren voor de ziekte van Alzheimer. Hoewel elke verandering in het dieet moet worden besproken met de huisarts, blijkt uit de huidige wetenschappelijke literatuur dat er geen studies bij mensen zijn gedaan naar de mogelijke preventieve of therapeutische effecten van de inname van kokosolie op de ziekte van Alzheimer.