Helen Mwangi en haar waterpomp op zonne-energie in Kenia © infoDev/Wereldbank
Managers van initiatieven die innovatieve ondernemers ondersteunen, hebben de keuze om hun middelen (en geluk) te verdelen over een groot aantal mogelijkheden of ze te richten op de meest veelbelovende paar. In ontwikkelingslanden kunnen overheids- en donorprogramma’s veel leren van de manier waarop particuliere investeerders innovatieve ondernemingen kiezen en steunen.
In de begindagen van infoDev’s Klimaat Technologie Programma dachten we vooral aan het laten bloeien van honderd bloemen: het steunen van een groot aantal bedrijven in de hoop dat een paar zich zouden ontpoppen als kaskrakers. De bedrijven werden geselecteerd op basis van objectieve criteria die verband hielden met het innovatieve karakter van hun ideeën en hun economische, sociale en klimaatveranderingsimpact. De partner van infoDev, het Kenya Climate Innovation Center, heeft bijvoorbeeld meer dan 130 bedrijven in zijn portefeuille, terwijl een durfkapitaalfonds van 50 miljoen dollar in Californië er hooguit zes zou hebben. Geïnspireerd door particuliere investeerders hebben we sindsdien onze programmadoelstellingen voor deze centra heroverwogen, evenals de manier waarop we bedrijven selecteren en ondersteunen. Het Keniaanse centrum ondergaat momenteel een rationalisatie van de bedrijven die het ondersteunt.
Zoals veel overheidsprogramma’s hadden infoDev en zijn netwerk van klimaatinnovatiecentra goede redenen om grote aantallen bedrijven te ondersteunen. De belangrijkste reden is de noodzaak om het ondernemersrisico te spreiden via een gediversifieerde portefeuille. Uit een recent literatuuronderzoek van infoDev is gebleken dat tot een derde van alle nieuwe bedrijven na twee jaar niet overleeft, laat staan groeit. Uit gegevens uit landen met hoge inkomens blijkt dat van de bedrijven die wel overleven, minder dan 10 procent een snelgroeiende onderneming wordt. Het uitwerpen van een breed net verhoogt dus de kans op het winnen van de jackpot. De tegenovergestelde aanpak, het kiezen van winnaars, wordt gezien als gedoemd om te mislukken en de markt te verstoren.
Een andere reden waarom overheids- en non-profitprogramma’s, vooral die met een ontwikkelingsoogmerk, de neiging hebben meer bedrijven te steunen, is dat dit helpt grote outputcijfers te genereren. Output is een resultaat dat direct kan worden toegeschreven aan het programma. Voorbeelden hiervan zijn “X aantal ondersteunde bedrijven” of “Y bedrag aan geïnvesteerde fondsen”. Uitkomsten van innovatie daarentegen zijn resultaten die verder in de tijd liggen en helpen de fundamentele vraag te beantwoorden waarom een programma is opgezet. Voorbeelden van resultaten kunnen zijn “aantal verkochte producten” of “aantal banen dat is gecreëerd door de ondersteunde bedrijven”. Uitkomsten van innovatie zijn pas na vele jaren zichtbaar, en soms moeilijk te verantwoorden, dus innovatieprogramma’s hebben de neiging te worden gemeten aan de hand van hun output.
Op die manier lopen overheidsprogramma’s het risico dat beperkte middelen worden versnipperd over grote aantallen ondernemers. De vraag is of er een kritische massa aan ondersteuningsmiddelen is waaronder een programma geen effect heeft op de prestaties van de ondernemer. Er zijn aanwijzingen dat voor gewone ondernemingen een beperkte opleiding en wat geld een lange weg kunnen afleggen. Zo bleek uit een werkdocument van de Wereldbank waarin een ondernemingsplanwedstrijd voor 1200 bedrijven in Nigeria werd geëvalueerd, dat vier dagen training en een gemiddelde prijs van 50.000 dollar de overlevingskansen en de kans op groei van het bedrijf tot meer dan tien werknemers vergrootten.
Onze hypothese is dat dit niet geldt voor bedrijven met hoge groeiambities. In de wereld van de snelgroeiende ondernemingen investeren angel investors en durfkapitalisten in zeer weinig ondernemingen, omdat zij deze voorzien van veel geld en aanzienlijke hand- en netwerksteun. Bovendien zorgen zij ervoor dat zij waarde aan het bedrijf kunnen toevoegen door te investeren in sectoren of productmarkten waarmee zij intiem vertrouwd zijn.
En het gaat niet alleen om het uitrekken van weinig middelen, het gaat ook om het uitrekken van competenties. In veel ontwikkelingslanden waar infoDev werkt, zijn kleine en groeiende bedrijven met getalenteerde teams schaars, vooral in de sectoren van de klimaattechnologie. Getalenteerde individuen hebben de neiging om in traditionele sectoren en grotere organisaties te werken. Dat betekent dat het ondersteunen van een grote portefeuille van bedrijven vereist dat ondernemers met verschillende niveaus van vaardigheden, ervaring en groeiambities worden toegelaten. Het probleem is dat elk van deze groepen ondernemers zeer verschillende vormen van ondersteuning nodig heeft. Onervaren ondernemers moeten leren hoe zij bedrijfsplannen moeten schrijven, volwassen ondernemers moeten zich richten op managementsystemen en groeiende bedrijven moeten investeringsbereid zijn. Het is moeilijk voor een klein publiek of donorprogramma om vaardigheden en een concurrentievoordeel in elk van deze marktsegmenten te ontwikkelen en alles voor alle ondernemers te worden.
In Ethiopië werkt infoDev samen met zijn netwerkpartner, het Ethiopia Climate Innovation Center (ECIC), om zijn werkterrein te verkleinen van alle klimaatveranderingsgerelateerde sectoren tot een beperkt aantal productmarkten, te beginnen met zonne-energie voor huishoudelijk gebruik buiten het elektriciteitsnet. Het ECIC zal zich richten op het ondersteunen van bedrijven die klaar zijn om uit te breiden en schaalgrootte te bereiken. Dientengevolge zal het prioriteit geven aan negen van de zestig bedrijven die het momenteel ondersteunt. In plaats van lichte begeleiding en kleine subsidies zullen de geprioriteerde bedrijven diepgaandere steun krijgen die is toegesneden op hun markten en hun groeifase, hulp bij het verkrijgen van toegang tot belangrijkere financieringsbronnen en hulp bij het aanpakken van uitdagingen in hun bedrijfsomgeving. We verwachten dat deze verandering zal resulteren in meer succesverhalen van bedrijven met een grote impact.
De bovenstaande figuur geeft een overzicht van de wisselwerking tussen het ondersteunen van te veel bedrijven. Het aantal soorten ondernemers neemt toe, wat leidt tot minder gespecialiseerde ondersteuning, en de intensiteit van de ondersteuning neemt af, waardoor ondernemers met een grote impact minder goed in staat zijn om marktlacunes te overbruggen. Honderd bloemen laten bloeien kan een geschikte strategie zijn wanneer een programma gericht is op het creëren van banen of het verhogen van de productiviteit in matig groeiende, winstgevende bedrijven. Het kan ook een rol spelen bij de bewustmaking van zowel ondernemers als consumenten in een sector. Wanneer een programma erop gericht is bedrijven met een grote impact of met een transformatie tot stand te helpen brengen, is een meer gerichte aanpak nodig. Dit vereist een klimaat waarin het nemen van risico’s wordt toegestaan en mislukking als een mogelijkheid wordt aanvaard. Maar mislukking moet wel gepaard gaan met leren en herhalen.