Deze maand moet de regering van Mali belangrijke onderdelen van een vredesverdrag met Toeareg-rebellen in het noorden van het land ten uitvoer leggen. Het akkoord heeft lang op zich laten wachten. Het werd meer dan een jaar geleden ondertekend en vloeit voort uit gevechten die in 2012 begonnen. De rebellen hoopten een onafhankelijke Toearegnatie, “Azawad”, te kunnen stichten. Zelfs nu hebben ze de strategische stad Kidal in handen. Maar wie zijn de Toearegs en hoe ziet hun toekomst eruit?
De Toearegs zijn een groep Berber-clans van onduidelijke oorsprong. Volgens de legende trokken zij onder hun eerste koningin, Tin Hinan, rond 400 n.Chr. de Sahara binnen. Tijdens de middeleeuwen beheersten de Toearegs de lucratieve handelsroutes door de woestijn. Timboektoe, in de hele moslimwereld bekend als intellectueel centrum, werd in de 12e eeuw gesticht door een Toeareg-familie. Na de komst van de Fransen, in de 19e eeuw, ging het met de Toearegs bergafwaarts. Hun leiders werden afgeslacht en hun traditionele confederaties werden ontbonden. Na de onafhankelijkheid van Noordwest-Afrika, in de jaren 1960, werden de Toearegs gescheiden door de grenzen van verschillende post-koloniale staten.
Er zijn nog zo’n 2 miljoen Toearegs, vooral in Niger en Mali. Maar omringd door buitenlandse meerderheden zijn ze gemarginaliseerd: landhervormingen beperken hun traditionele nomadische veehouderij, terwijl handelsbeperkingen hen arm houden. De ongebreidelde woestijnvorming helpt nauwelijks. Veel Toearegs zijn naar steden verhuisd of leven in smerige kampen. De economische spanningen met hun naaste buren worden nog vergroot door de bijzondere tradities van de Toearegs. Hoewel zij moslim zijn, houden zij vast aan het pre-islamitische geloof in geesten en exorcisme. De relaties tussen mannen en vrouwen zijn ook minder streng dan in andere islamitische samenlevingen. Opvallend is dat het de Toeareg-mannen zijn die de sluier dragen, niet de vrouwen. Sommige Toeareg clans zijn bovendien laks met seks voor het huwelijk. Ook de taal van de Toearegs is bijzonder. Verwant aan andere Berbertalen, wordt zij geschreven in een eigen schrift, dat dateert uit de oudheid. Hun muziek is beroemd om haar hypnotiserende mengeling van gezang en trommelslagen. Andere gebruiken van de Toearegs zijn minder betoverend. Slavernij komt veel voor, ondanks pogingen van de regering om het te onderdrukken.
De culturele trots, gecombineerd met economische ontberingen, heeft de Toeareg ertoe aangezet om te strijden voor een onafhankelijke staat. Zelfs vóór het conflict van 2012 waren ze sinds 1962 al drie keer in opstand gekomen tegen regeringen. Hun eigen isolement heeft hen ertoe aangezet hulp te zoeken waar ze maar kunnen. Jarenlang financierde Muammar Kadhafi de Toeareg-strijders; in 2012 kregen de rebellen gezelschap van aan Al Qaida gelieerde militanten en andere islamistische militanten. Deze allianties zijn wispelturig gebleken. Libië heeft in de jaren tachtig duizenden Toearegs verdreven, en de opstand van 2012 liep uit op geweld tussen Toeareg-rebellen en buitenlandse jihadisten. Regelingen via onderhandelingen kunnen meer solide blijken: Toearegs genieten nu enige autonomie in Niger. Eerdere overeenkomsten met Mali leidden tot betere betrekkingen met het leger, en het nieuwe verdrag belooft de Toearegs een luidere stem in de regering. Andere Toearegs hijsen intussen een vaandel voor hun cultuur. In 2014 werd de eerste Toeareg-speelfilm gemaakt. Toearegbands zijn nu internationaal populair. Tinariwen, de bekendste, treedt op in Londen en New York. Glamour verdienen in het buitenland is één ding; Azawad in de woestijn blijft een ver vooruitzicht.