Dans is een vorm van artistieke expressie die boeit en verrast; kunnen zien hoe het lichaam emoties overbrengt is een sensatie die niemand onverschillig laat. Soms door middel van kostuums, soms zonder veel parafernalia, doet deze activiteit een beroep op gevoelens en symboliek die generaties lang overheersen, in die mate zelfs dat zij gemeenschappen verenigen door hen een culturele identiteit te geven.
Dinsdag 29 april is de Internationale Dag van de Dans, een viering die aan belang wint in deze tijd waarin het lichaam zich tracht te bevrijden uit zijn opsluiting. Daarom is het de moeite waard om, ter gelegenheid van de viering, een blik te werpen op een show die in Mexico gemeengoed is geworden, maar (wat de geschiedenis betreft) niet zo bekend is: de Danza de los viejitos.
Oorsprong van de Danza de los viejitos
Deze dans stamt uit de pre-Spaanse tijd, toen vier mannen van het Purépecha-volk, een rijk in het precolumbiaanse Mexico dat de huidige staat Michoacán en delen van Jalisco omvatte, offerde aan de Oude God (Tata Jurhiata) om onder andere goede oogsten te ontvangen. In die tijd stond de dans bekend als T’arche Uarakua (in de taal van de Purépecha).
De dans, die volgens sommigen specifiek is ontstaan in wat nu de stad Jarácuaro is, in het gebied van het Pátzcuaro-meer, kon alleen worden uitgevoerd door de petámunis, de wijsten van de gemeenschap en dus de oudsten; zij dansten met hun wandelstokken bij elke wisseling van het seizoen.
In zijn oorsprong had de dans ook vier deelnemers, met het onderscheid dat één een masker droeg dat de jeugd voorstelde, als een allegorie van het opkomende seizoen, terwijl de rest de voorbije seizoenen symboliseerde.
De komst van de Spanjaarden bracht een verbod op de dans met zich mee, hoewel deze clandestien bleef worden onderwezen. In dit proces veranderde de dans, omdat hij zich aanpaste aan externe instrumenten en zijn rituele betekenis verloor van een offerande tot een manier om de kwalen van de conquistadores te bespotten.
Hoe de Danza de los viejitos wordt gedanst
Heden ten dage wordt de dans uitgevoerd met verschillende komische elementen, zoals vallen of lopen met een gebukte tred, typisch voor bejaarden. De enscenering heeft de Veripiti en de Maringuía als referenties. Er zijn versies met feos, dansfiguren die de oude mannen bespotten.
De dans wordt uitgevoerd op het ritme van pirekuas, een muziekgenre dat typisch is voor het Purepecha-volk en ontstaan is uit de religieuze liederen van Spaanse evangelisten. De meest voorkomende composities voor de dans zijn El Huarache, El Gustito, La Competencia en El Trenecito.
Danza de los viejitos kostuum
Het kostuum voor deze dans valt op doordat het zeer kleurrijk is. Een breedgerande hoed wordt gedragen met linten van verschillende kleur aan de uiteinden; soms is de hoed geënt met grasvezels om grijs haar te doen lijken. De broek en het hemd zijn gemaakt van witte deken, en er wordt een jorongo of sarape overheen gedragen. Zij gebruiken ook een wandelstok en huaraches, die meestal houten zolen hebben ten gunste van de zapateado.
Pero lo más distintivo de la danza es la máscara: hecha con madera o pasta de caña, representa un rostro senil. Tiene la peculiaridad de casi siempre tener un tono rosado y mostrar una sonrisa.
yhc