Catherine van Aragon had een beroemde moeilijke tijd als koningin, maar voor alle beroering die haar huwelijk met koning Hendrik VIII met zich meebracht, was Catherine niet de enige vrouw in haar familie die beproevingen te wachten stonden op de troon. In feite zou men kunnen stellen dat Catherine’s oudere zus, Juana, zoals te zien in de aflevering van De Spaanse Prinses van deze week, nog slechter geluk had als het op regeren aankwam.
Terwijl Catherine’s huwelijk met Henry zou leiden tot een echtscheiding, een religieuze revolutie en een strijd over de opvolging die generaties lang zou duren, zou haar zus uiteindelijk, door een reeks omstandigheden grotendeels buiten haar controle, de geschiedenis ingaan als Juana la Loca-Juana de Gek.
Groomed for Greatness
Soms ook wel aangeduid als Joan of Joanna, werd Juana geboren op 6 november 1479, als derde kind en tweede dochter van koningin Isabella I van Castilië en koning Ferdinand II van Aragon.
Vóór het huwelijk van Isabella en Ferdinand waren Castilië, dat een groot deel van het noordelijke en centrale Iberische schiereiland omvatte, en Aragon, dat de noordoostelijke regio omvatte, afzonderlijke koninkrijken. Hoewel het huwelijk tussen Isabella en Ferdinand de twee kronen verenigde en het koninkrijk Spanje vestigde, bleven Castilië en Aragon hun eigen afzonderlijke politieke en gouvernementele structuren behouden en functioneerden in wezen als afzonderlijke landen; ondanks het feit dat hij samen met zijn vrouw over Spanje heerste, had Ferdinand geen wettelijke aanspraak op de Castiliaanse troon, noch had Isabella aanspraak op de kroon van Aragon – een feit dat tragisch genoeg de spil zou worden in Juana’s leven.
Juana’s moeder, Isabella I, was een fervent katholiek (ze kreeg het recht zichzelf Isabella de Katholieke te noemen van Paus Alexander VI) en de Spaanse Inquisitie begon tijdens haar bewind. Juana toonde echter nooit dezelfde mate van religieuze toewijding en werd, volgens sommige bronnen, door haar moeder bruut gestraft voor haar gematigder geloof.
Het hebben van zowel een oudere zus, Prinses Isabella, en een oudere broer, Prins Juan, werd Juana beschouwd als onwaarschijnlijk om ooit de troon te bestijgen in haar geboorteland Spanje, maar dat betekende niet dat er niet van haar werd verwacht dat ze een Koningin zou worden. Juana, opgeleid in politiek, talen en muziek, werd van jongs af aan klaargestoomd om naast een van de koningen van Europa te staan in een politiek huwelijk dat de buitenlandse bondgenootschappen van Spanje zou versterken.
Een geïmproviseerd huwelijk
Dit politieke huwelijk kwam er in de vorm van een tweedelige deal met Maximiliaan I, de Oostenrijkse keizer, die ermee instemde zijn oudste zoon en erfgenaam, Filips de Schone, uit te huwelijken aan Juana en zijn dochter, Margaretha, aan Juan.
Na maanden van planning zeilde de 16-jarige Juana in augustus 1496 naar Vlaanderen met een vloot van meer dan 100 schepen. Stormen op zee vertraagden haar aankomst, maar op 19 oktober van dat jaar kon ze eindelijk haar nieuwe liefde ontmoeten. Hun huwelijk was al gepland voor de volgende dag, maar blijkbaar was de eerste ontmoeting tussen de twee jonge koningen een dramatisch succes – in plaats van te wachten, gaven ze een priester opdracht hen ter plaatse te trouwen.
Totaal zouden de twee zes kinderen krijgen, waaronder Karel V, die koning van Spanje en de Heilige Roomse Keizer zou worden, Ferdinand, die zijn broer opvolgde als Heilige Roomse Keizer, en vier dochters, die allemaal koningin zouden worden – Eleanor (die verschillende keren koningin van Portugal en koningin van Frankrijk werd); Elizabeth, koningin van Denemarken; Maria, koningin van Hongarije; en Catherine, die trouwde met de opvolger van haar zuster Eleanor’s echtgenoot om ook koningin van Portugal te worden.
Ondanks hun ogenschijnlijke hartstocht, was Juana’s echtgenoot Filips haar vaak ontrouw. Zijn indiscrete affaires leidden ertoe dat Juana in woede uitbarstte en periodes van depressie beleefde die de eerste geruchten over Juana’s geestelijke toestand uitlokten.
Een onverwachte troon
Gezien het feit dat zij derde in lijn was voor de troon met twee getrouwde broers en zussen, kwam het voor iedereen als een verrassing toen Juana de troon besteeg als koningin van Castilië.
Haar broer en troonopvolger van hun beide ouders, Juan, stierf aan een ziekte in de herfst van 1497, en hoewel zijn vrouw, Margaretha van Oostenrijk, op dat moment zwanger was, werd het kind doodgeboren. Vanaf dat moment ging de positie van erfgenaam kortstondig naar Juana’s oudere zuster, Isabella van Asturië, maar zij stierf minder dan een jaar later in het kraambed. Haar zoon, Prins Miguel, overleefde de leeftijd van twee jaar voordat hij overleed, Juana achterlatend als erfgenaam van Castilië en Aragon.
Met de stijging van haar status werd Juana steeds nuttiger voor de politiek en Filips probeerde steeds meer controle uit te oefenen over zijn onafhankelijk gezinde vrouw. Het paar maakte openlijk ruzie en Filips liet Juana een tijdlang opsluiten in haar kamers. Als vergelding paste Juana vaak een methode toe die ze haar hele leven al toepaste, namelijk weigeren te eten of te slapen als een vorm van passief protest.
Gevangen tussen haar man en haar vader
Het was pas op 26 november 1504, toen Isabella I overleed, dat Juana de titel van Koningin van Castilië zou aannemen, maar de overgang verliep verre van soepel.
Zowel Filips als Juana’s vader, Ferdinand II, wilden Castilië controleren, maar Isabella, in haar angst dat het volk van Castilië geen buitenlandse koning zou accepteren, had de zaken voor hen ingewikkeld gemaakt door te bepalen dat Filips alleen als gemalin van Juana kon optreden, tenzij zij ongeschikt zou blijken om te regeren, in welk geval Ferdinand het bestuur op zich zou nemen als regent tot Juana’s zoon Karel meerderjarig zou zijn.
Ferdinand voerde al snel een campagne waarbij hij zijn dochter geestelijk onbekwaam verklaarde en zich opwerpt als de heerser over Castilië. Het was op weg naar een standpunt tegen zijn eisen in 1506 dat Juana en Filips in Engeland terechtkwamen dankzij stormen. Daar werd Juana kort herenigd met haar zuster Catharina, die inmiddels weduwe was geworden van prins Arthur, maar nog niet getrouwd was met Hendrik VIII.
Henrikes vader, Hendrik VII, steunde Filips’ controle over Castilië boven Ferdinand, en zijn macht kan gedeeltelijk Ferdinands instemming om Castilië af te staan hebben beïnvloed ten gunste van militaire en monetaire steun.
hilips was van plan nog meer controle over zijn vrouw uit te oefenen door haar tot boegbeeld van Castilië te maken, maar zijn plannen werden in 1506 door zijn eigen dood afgekapt. Volgens schrijvers uit die tijd weigerde Juana maandenlang van zijn zijde te wijken en liet zij Filips’ kist regelmatig heropenen om naar zijn lijk te staren en het zelfs te kussen. Het is echter onduidelijk hoe nauwkeurig deze verslagen waren, omdat de toegang tot Juana na deze tijd sterk werd beperkt door haar vader, en later haar zoon Karel, die er beiden belang bij hadden dat bekend werd dat Juana krankzinnig was.
Koningin van Castilië en Aragon
In juli 1507 droeg Juana het regentschap van Castilië over aan haar vader. Juana had zelf nooit bijzondere neigingen tot regeren getoond, maar toch zijn er sterke aanwijzingen dat het besluit om de regering van Castilië aan Ferdinand over te laten niet geheel vrijwillig was van Juana zelf.
Wat ook de aard van Ferdinands regentschap was, Juana stemde zeker niet in met haar gedwongen afzondering door zijn toedoen. Ferdinand liet zijn dochter in 1509 onderbrengen in het koninklijk paleis in Tordesillas, samen met haar jongste dochter, Catharina. In de zeven jaar dat zij daar functioneel gevangen zat, zou haar vader haar slechts twee keer hebben bezocht.
Toen Ferdinand in 1516 overleed en Juana koningin van Castilië en Aragon werd, nam haar zoon Karel de rol van gevangenbewaarder van zijn moeder op zich. Hij onttrok de 11-jarige Catherine kort aan haar zorg, maar bracht haar uiteindelijk terug toen Juana weigerde te eten. Karel verbood zijn moeder te vertellen van de dood van Ferdinand en hield haar nog meer geïsoleerd dan ze al was geweest onder zijn vaders controle.
Juana werd kort bevrijd door rebellen die wilden dat zij als de rechtmatige koningin van Castilië zou regeren nadat Karel in 1509 Heilig Rooms Keizer was geworden, maar Juana werkte niet mee en werd na bijna een jaar vrijheid teruggestuurd naar Tordesillas toen Karel het verzet de kop indrukte. Ook onttrok hij Catharina weer aan haar zorg, ditmaal om haar uit te huwelijken aan koning Jan III van Portugal.
Gevangenschap en dood
Juana bleef de resterende 30 jaar van haar leven in het paleis van Tordesillas, hoewel er niet veel bekend is over haar tijd daar. Ze stierf, nog steeds gevangen, in april 1555 op 75-jarige leeftijd.
De waanzin van Juana
Hoewel het natuurlijk onmogelijk is om na enkele eeuwen een precieze diagnose te stellen van een geestesziekte, lijkt het er toch op dat Juana inderdaad leed aan een vorm van psychische stoornis. Geleerden hebben door de jaren heen een verscheidenheid aan mogelijkheden genoemd, variërend van depressie tot schizofrenie tot een vorm van bipolaire stoornis.
De theorie wordt ondersteund door Juana’s grootmoeder van moederszijde, Isabella van Portugal, die blijkbaar leed aan haar eigen psychologische problemen, waaronder paranoia, wat zou kunnen wijzen op een erfelijke factor.
Het was niettemin in het voordeel van de mannen die haar controleerden om het verhaal van Juana’s geestelijke instabiliteit te verspreiden en het is mogelijk dat sommige verslagen voor dit doel werden overdreven. Regardless, given the number of male rulers in European history that were also of questionable mental fitness, it seems unlikely that any mental health issues Juana may have suffered from would have ended in her imprisonment and removal from power if she had been king instead of queen.
