Volgens de Arthuriaanse geschiedenis
Er zijn eigenlijk geen manuscripten of boeken die verwijzen naar het feit dat Koning Arthur een zwaard uit een steen heeft getrokken, Excalibur of iets anders. En toch is er een verband dat zinvol zou kunnen zijn: Het Latijnse woord voor zwaard is Saxo en het Engelse woord voor de Germaanse indringers die het land overnamen is Saxon. Het is heel goed mogelijk dat het verhaal van Koning Arthur die een grote Saksische leider doodde en zijn zwaard meenam als symbool van dapperheid en hernieuwde kracht en overwinning, de connectie was tussen Koning Arthur en het zwaard in de steen. Naast dat verband is het ook mogelijk dat een schrijver bij het overschrijven van het verhaal vergeten is een letter, namelijk de laatste, toe te voegen aan het woord Saksisch. Zo kan “Arthur trok het zwaard uit de Saks” zijn geworden “Arthur trok het zwaard uit de steen”. Niemand weet met zekerheid hoe dit verhaal historisch is ontstaan, maar het heeft een belangrijke rol gespeeld in het verband tussen de historische Arthur en de legendarische Arthur.
Een alternatief voor dit verband zou het feit kunnen zijn dat in de Romeinse tijd het rijk de Sarmaten veroverde, mensen die op de steppen van Rusland leefden. Veel van de verslagen Sarmatiaanse krijgers werden erop uitgestuurd om Romeinse forten in Brittannië te beschermen. Een deel van het religieuze geloof van de Sarmaten was gebaseerd op de afbeelding van een zwaard dat in een stenen platform werd gestoken. De bevelhebber van de Sarmatiaanse troepen in Brittannië werd Artorius genoemd, de Latijnse vorm van Arthur. Het idee dat Arthur het zwaard uit de steen trekt, zou zijn oorsprong kunnen hebben in de religieuze overtuigingen van de Sarmaten, van wie sommigen zouden zijn achtergebleven toen de Romeinen in 410 plotseling vertrokken.
Ook vertelt een van de Sarmatiaanse volksverhalen over een grote held genaamd Batradz die een magisch zwaard bezat. Toen Batradz in de strijd dodelijk gewond raakte, vroeg hij zijn vrienden om zijn zwaard als offer in het water te gooien. Zijn vrienden weigerden verschillende malen maar zeiden hem dat zij het hadden gedaan; hij wist echter dat zij het niet hadden gedaan. Toen zij het uiteindelijk deden, werd het water waarin zij het zwaard gooiden, bloedrood. Batradz kon in vrede sterven. Dit verhaal lijkt opmerkelijk veel op de Vulgaat-versie van Griflet die Excalibur in de wachtende armen van de Vrouwe van het Meer werpt, inclusief de twee weigeringen en de uiteindelijke instemming.
Volgens de Arthuriaanse Legende
Wij wenden ons opnieuw tot Robert de Boron voor het verhaal van het Zwaard in de Steen. Toch zegt Robert dat het zwaard in een aambeeld bovenop een steen zat. De introductie van dit apparaat vond plaats in Robert’s Merlijn. Het zwaard symboliseert gerechtigheid, en de steen staat voor het Christendom. Door het zwaard uit de steen te trekken, stemt Arthur in met gerechtigheid in de naam van God.
Later schrijvers zouden dit verband en het aambeeld weglaten en het Zwaard in de Steen afschilderen als een test die door Merlijn was geregeld om te bewijzen dat Arthur de ware koning was. Mary Stewart’s verhaal hierover is bijzonder gedenkwaardig. We zien het zwaard-steen motief ook in de Vulgaat versie van het Sir Galahad verhaal, als de volmaakte ridder op het Beleg Perilous zit en een zwaard uit een steen trekt.