Koning Herodes, ook wel “Herodes de Grote” genoemd (circa 74 tot 4 v. Chr.) was een koning van Judea die het gebied met Romeinse goedkeuring regeerde. Hoewel Judea een onafhankelijk koninkrijk was, stond het onder zware Romeinse invloed en Herodes kwam aan de macht met Romeinse steun.
In de Bijbel wordt Herodes afgeschilderd als een monster dat probeerde het kindje Jezus te doden en, toen hij hem niet kon vinden, ieder kind in Bethlehem doodde. Historici geloven tegenwoordig over het algemeen dat het verhaal fictief is.
Herodes executeerde weliswaar een van zijn vrouwen en drie van zijn kinderen, maar hij was ook een productief bouwer die de Tempel in Jeruzalem, de heiligste plaats in het Jodendom, renoveerde en uitbreidde. Hij hielp ook de oude Olympische Spelen te redden tijdens een financiële crisis.
Opkomst aan de macht
Hoewel het niet zeker is waar Herodes precies is geboren, is wel bekend dat zijn vader, Antipater (gestorven in 43 v. Chr.), afkomstig was uit Idumea (ook wel Edom genoemd), een streek aan de zuidkust van de Dode Zee. Zijn moeder, Cypros, was afkomstig uit Nabataea, een rijk koninkrijk in Jordanië waartoe ook de stad Petra behoorde.
In 63 v. Chr. voerde een Romeinse troepenmacht onder leiding van generaal Pompeius een militaire campagne in het oostelijk deel van de Middellandse Zee, waardoor de Hasmoneeën, een joodse dynastie die het huidige Israël beheerste, gedwongen werden in te stemmen met de Romeinse overheersing. Herodes en zijn vader steunden de Romeinen en zij werden daarvoor beloond met meer macht.
Tegen 43 v. Chr, Antipater, Herodes en Herodes’ oudste broer Phaesael “oefenden quasi-koninklijke macht uit in het land met de instemming van de ondoeltreffende en inschikkelijke Hasmoneese hogepriester Hyrcanus II, die alleen in naam regeerde,” schreef Geza Vermes, die tot zijn dood in 2013 emeritus hoogleraar Joodse Studies was aan de Universiteit van Oxford, in zijn postuum gepubliceerde boek, “The True Herod” (Bloomsbury, 2014).
De controle die de drie mannen hadden, was echter ijl. In 43 v. Chr. werd Antipater vermoord door vergiftiging. In 40 v. Chr. namen de Parthen, geholpen door een opstand, Jeruzalem in, vermoordden Phaesael, installeerden een loyaal regime en dwongen Herodes naar Rome te vluchten. Na zijn aankomst in Rome zocht Herodes de steun van Octavianus en Marcus Antonius, die op dat moment bondgenoten waren. De twee stemden erin toe hem koning van Judea te maken. Herodes keerde terug naar Judea en in 37 v. Chr. heroverde hij Jeruzalem en andere delen van de regio met steun van het Romeinse leger.
Herodes’ positie was echter nog zwak. Familieleden van de Hasmoneeën-dynastie, die al voor de komst van de Romeinen aan de macht waren, namen het Herodes kwalijk dat de Romeinen hem koning van Judea hadden gemaakt. Herodes trouwde met Mariamme, de kleindochter van de vroegere hogepriester, Hyrcanus II, in een poging familieleden van de Hasmoneeën-dynastie in de gelederen te brengen. “Zij baarde hem drie zonen, Alexander en Aristobulus en een derde zoon die jong in Rome stierf, en twee dochters,” schreef Vermes.
Herodes executeerde Mariamme in 29 v. Chr. op beschuldiging dat zij overspel had gepleegd en had geprobeerd hem te doden. Herodes had minstens 10 vrouwen en geloofde dat het jodendom polygamie toestond.
De koning executeerde ook zijn zonen Alexander en Aristobulus in 7 v. Chr., en Antipater II, Herodes’ oudste zoon (die hij met een andere vrouw had) in 4 v. Chr. Herodes beschuldigde de drie zonen ervan dat zij hadden geprobeerd hem te vermoorden.
Herodes confisqueerde bezittingen van degenen die zijn heerschappij volgens hem niet steunden. “De confiscatie van de rijkdom van de vijandige Joodse bovenlaag maakte hem buitengewoon rijk en verschafte Herodes fondsen om te betalen voor de voortdurende welwillendheid van zijn Romeinse opperheer, Marcus Antonius,” schreef Vermes.
Daarnaast kwam Herodes in conflict met Cleopatra VII, de koningin van Egypte en geliefde van Antonius. Cleopatra VII begeerde Herodes’ grondgebied en gebruikte haar invloed bij Antonius om hem over te halen een deel van Herodes’ grondgebied aan haar af te staan.
De alliantie tussen Octavianus en Antonius kwam in 32 v. Chr. tot een einde en de twee raakten verwikkeld in een burgeroorlog, waarbij Antonius de oostelijke delen van het Romeinse Rijk controleerde en Octavianus het westen. Herodes steunde Antonius en trok aan het kortste eind toen Antonius in 31 v. Chr. in de Slag bij Actium werd verslagen en in 30 v. Chr. zelfmoord pleegde
Herodes zeilde naar Rhodos om Octavianus te ontmoeten, niet zeker wat er met hem zou gebeuren. Toen hij Octavianus ontmoette, zette Herodes zijn kroon af en vertelde Octavianus dat hij Antonius tot het einde had gesteund, schreef de oude geschiedschrijver Josephus (37-100 na Chr.).
“Ik ben verslagen met Antonius en met zijn val leg ik mijn kroon af. Ik ben naar u toe gekomen in de hoop op veiligheid door mijn onberispelijke karakter, en in de overtuiging dat u niet zult willen weten wiens vriend, maar wat voor vriend ik ben geweest,” schreef Josephus (vertaling door de Engelse classicus G.A. Williamson). Octavianus was zo onder de indruk dat hij niet alleen toestond dat Herodes koning bleef, maar hem ook grondgebied teruggaf dat Antonius aan Cleopatra VII had gegeven.
Herodes de bouwer
“Zonder twijfel was hij de grootste bouwer in het Heilige Land, die de uitvoering van paleizen, forten, theaters, amfitheaters, havens en de hele stad Caesarea plande en overzag, en als kroon op dit alles, organiseerde hij de herbouw van de Tempel van Jeruzalem,” schreef Vermes.
De eerste tempel, die was gebouwd door koning Salomo, was verwoest toen de Babyloniërs Jeruzalem veroverden in 587 v. Chr. Terwijl op de plaats van de tempel in de late 6e eeuw v. Chr. een Joodse tempel was gebouwd, bouwde Herodes een nieuwe tempel die veel groter was. Historici noemen deze tempel tegenwoordig vaak de “Tweede Tempel”.
Hoewel een groot deel van de Tweede Tempel in 70 na Christus door de Romeinen werd verwoest, is er nog steeds een deel van over. “Het monumentale deel dat nog over is, is de beroemde Westelijke (of Klaag)Muur in Jeruzalem, een glorieus gedenkteken van het verleden voor sommigen, en de heiligste plaats van Joodse verering voor anderen,” schreef Vermes.
Andere beroemde plaatsen die Herodes bouwde zijn Masada, een paleis-fort op de top van een klif, versierd met prachtige mozaïeken; en het Herodium, een complex gelegen op 7,5 mijl (12 kilometer) van Jeruzalem.5 mijl (12 kilometer) van Jeruzalem dat paleizen, een badhuis, een badhuis en andere structuren bevat die zijn gebouwd op de top van een door mensen gemaakte heuvel.
Herodes hielp ook de oude Olympische Spelen te redden. Hij schonk “een grote som geld voor de financiële ondersteuning van de vierjaarlijkse Olympische spelen, waarvan het voortbestaan werd bedreigd door gebrek aan fondsen.” schreef Vermes. En vanwege Herodes’ financiële steun “kozen de organisatoren van de oude spelen Herodes tot eeuwig Olympisch president en legden dat vast in inscripties.”
Heeft hij Jezus gedood?
Historici geloven over het algemeen dat Herodes in 4 v. Chr. stierf, hoewel er ook argumenten zijn dat hij in 5 v. Chr. of 1 v. Chr. stierf. Het evangelie van Matteüs beweert dat hij probeerde het kindje Jezus te doden en erin slaagde alle andere baby’s in Bethlehem te doden in een gebeurtenis die soms het “bloedbad van de onschuldigen” wordt genoemd. Vandaag de dag beschouwen historici deze beweringen over het algemeen als onwaar.
“De legendarische ‘slachting van de onschuldigen’ kan een christelijke dramatisering zijn van Herodes’ executie van zijn eigen kinderen,” schreven Peter Richardson, emeritus hoogleraar godsdienst aan de Universiteit van Toronto, en Amy Marie Fisher, adjunct-instructeur godsdienst aan de Universiteit van Edmonton, in hun boek “Herodes: King of the Jews and Friend of the Romans: Second edition” (Routledge, 2018).
Een ander verhaal waarin Herodes wordt genoemd, verteld in het Evangelie van Lucas, beweert dat Maria en Jozef (de ouders van Jezus) moesten worden geregistreerd in een volkstelling op het moment dat Jezus werd geboren. Ook dit wordt door hedendaagse historici als onwaar beschouwd, omdat er geen bewijs is dat er tijdens het bewind van Herodes een volkstelling heeft plaatsgevonden.
“Wat de volkstelling betreft, die tot doel had de invoering van de Romeinse belasting in Judea voor te bereiden, deze kon niet tijdens het bewind van Herodes hebben plaatsgevonden. Als vriend van Rome, een rex socius of geallieerde koning, was hij vrijgesteld van een dergelijke inmenging,” schreef Vermes, die opmerkte dat er in Judea geen volkstelling plaatsvond tot 6 na Christus.
Het feit dat de Bijbel beweert dat Jezus werd geboren voordat Herodes stierf, schept een probleem waar geleerden al lang over discussiëren. Werd Jezus werkelijk in 4 v. Chr. geboren, voordat Herodes stierf? Of leefde Herodes langer dan de historische verslagen suggereren, en stierf hij pas dichter bij 1 v. Chr.? Of is de bewering van de Bijbel, dat Jezus geboren werd voordat Herodes stierf, niet waar? Over de antwoorden op deze vragen wordt door geleerden al meer dan een eeuw gediscussieerd.
Schadelijk einde
Rebellie broeide tegen het einde van Herodes’ leven. Kort voor de dood van Herodes was er een groep die probeerde een adelaar, een Romeins symbool, van de Tweede Tempel af te halen. Herodes liet de mensen die bij de daad betrokken waren executeren. De verwachting van zijn dood “begon de spanningen los te maken die net onder de oppervlakte van een kalm koninkrijk begraven lagen….” schreven Richardson en Fisher.
Josephus beweerde dat Herodes in zijn laatste dagen zo werd veracht en dat Herodes zo verbitterd was geworden jegens zijn eigen volk, dat hij zijn zuster, Salome, vroeg velen van hen na zijn dood te doden. Hij zou de meest vooraanstaande mannen van elk dorp in Judea hebben verzameld, hen hebben opgesloten in een hippodroom en zijn zuster Salome opdracht hebben gegeven hen te doden wanneer hij zou sterven.
Volgens Josephus kondigde Herodes aan: “Ik weet dat de Joden mijn dood zullen begroeten met wilde feestvreugde; maar ik kan worden betreurd op andermans rekening en mij verzekeren van een prachtige begrafenis als jullie zullen doen wat ik jullie zeg. Deze mannen onder bewaking – zodra ik sterf, dood hen allen ….'” Salome gehoorzaamde niet en liet de gevangenen vrij toen Herodes stierf, voegde Josephus eraan toe.
Na de dood van Herodes brak er een massale opstand uit in zijn koninkrijk en Rome moest militaire versterkingen sturen.
Er bestaan vandaag de dag geen overgebleven afbeeldingen van Herodes. Herodes zette zijn beeltenis niet op zijn munten en bouwde zelden standbeelden van zichzelf uit vrees het Joodse geloof te beledigen dat zich soms verzette tegen “de afbeelding van menselijke figuren,” schreef Vermes.