Carliederen over de geboorte van Jezus gezongen door de zoete koorstemmen van kinderen, speciale versieringen, enge bijgeloof, en zorgvuldig gemaakte taarten maken allemaal deel uit van de vele kersttradities van Griekenland. Veel van deze tradities zijn in het hele land gelijk, zo niet hetzelfde, maar worden gevierd met verschillende variaties, afhankelijk van de culturele invloeden die elke plaats in de loop der eeuwen heeft ondergaan. Veel van de tradities die vandaag de dag nog steeds in ere worden gehouden, gaan terug op generaties van Grieken van eilanden, dorpen en steden.
Christopsomo
Het bereiden van het Christusbrood is een ritueel dat als bijna heilig wordt beschouwd en dat vroeger door traditionele huisvrouwen met de grootste eerbied werd gemaakt, soms terwijl ze een gebed zeiden. Geduldig kneedden zij een deeg met een speciaal soort gist, dat in sommige recepten gedroogde basilicum bevatte. In sommige delen van het land voegden ze ook rozenwater, sesamzaad, honing, kaneel en kruidnagel toe. Een stuk deeg wordt apart gehouden om in het midden van het “brood” een kruis te maken, dat vervolgens wordt “gegraveerd” met motieven als bloemen, symbolen van overvloed of dieren die relevant zijn voor de familie (bijvoorbeeld schapen voor een herdershuis). Op kerstavond verzamelt de familie zich rond het brood om het uit te snijden en wensen uit te wisselen. In Ithaka was het Christusbrood traditioneel smal, terwijl in sommige delen van Drama een klein rond brood werd vastgemaakt en gebakken bovenop een groter rond brood, waarbij het ene de grot symboliseerde waarin Christus werd geboren en het andere Christus zelf.
Kerstboot
Hoewel de kerstboom in huishoudens in het hele land wijd en zijd is vervangen door de kerstboom, zijn de Grieken de traditie van de kerstboot, die veel verder teruggaat, niet vergeten. De boot is een symbool voor de kerst- en nieuwjaarsperiode, niet alleen omdat Griekenland een zeevarend land is, maar ook omdat het een reis in een nieuwe richting voorstelt, gezegend door de geboorte van Christus. Vijftig jaar geleden was in bijna elk huishouden in Griekenland een kerstboot te zien in deze feestelijke periode van het jaar, en men kan ze vandaag de dag nog steeds verlicht zien, maar voornamelijk in huizen op de eilanden.
Kerstboom
De gewoonte om de kerstboom te versieren werd bij de Grieken geïntroduceerd tijdens het bewind van koning Otto in 1833, toen een boom in het koninklijk paleis werd versierd om door het volk te worden bewonderd. Het duurde echter tot na de Tweede Wereldoorlog voordat de Grieken dit gebruik op grote schaal begonnen te imiteren.
De traditionele voorganger van de boom was de “Christus-tak”, een zeer dikke, stevige boomstam – gewoonlijk van een peer, wilde kers of een doornige boom (doornige bomen genoten de voorkeur omdat men dacht dat hun stekels demonen op afstand hielden), of zelfs pijnboom of olijfboom, zoals meer gebruikelijk in de noordelijke Griekse dorpen. Het geselecteerde houtblok werd in de open haard gelegd en op kerstavond met de hele familie eromheen aangestoken. Het was de bedoeling het te laten branden tot Driekoningen (6 januari). Er waren twee redenen voor dit gebruik: ten eerste was het een symbool voor het geven van warmte en licht aan baby Christus en zijn moeder, de Maagd Maria, in de koude, donkere grot waar hij was geboren; ten tweede zou het vuur de ondeugende, boze kalikantzaroi uit het huis houden. Nadat het houtblok in as was verdwenen, verzamelde de vrouw des huizes het traditioneel en strooide het rond de buitenkant van het huis en op de landerijen die zij bezaten, om de familie en hun huis tegen het kwaad te beschermen.
Ondeugende Kalikantzaroi
Dik, lelijk en houtskoolzwart, harig, met geitenpoten en rode ogen, deze duivelse wezens hebben bijgelovige Grieken sinds heidense tijden doodsbang gemaakt. Men dacht dat de Kalikantzaroi het hele jaar door in het centrum van de aarde leefden en probeerden de wereldboom om te zagen en in elkaar te doen storten. Op kerstavond zouden zij naar de oppervlakte van de aarde opstijgen om daar tot Driekoningen ravage aan te richten voor de mensen die daar verblijven. Volgens het bijgeloof stelen de kallikantzaroi dingen in huis, verplaatsen ze die en bevuilen ze het huis en veroorzaken ze allerlei andere soorten onheil. Kortom, als er iets misgaat tijdens de 12 dagen van Kerstmis, kun je ze gerust de schuld geven!
Varkensvlees
is het prominente ingrediënt van het Griekse kerstfeest, omdat traditioneel in de weken voorafgaand aan de feestdag varkens werden geslacht of “heirosfagia” werd gehouden. Dit was van oudsher geen gratuite daad, maar een middel om een voorraad vlees aan te leggen waarmee de dorpsgemeenschap het hele jaar door gevoed kon worden. In vroegere tijden, toen de mensen nog niet over hoogtechnologische koelkasten beschikten, of überhaupt over koelkasten, werd het varkensvlees in zijn eigen vet opgeslagen in de vorm van worsten, kavourma en andere geconserveerde brouwsels. Maar eerst werd het aan de kersttafel gegeten. Kalkoen met vulling is een westerse culinaire kersttraditie die pas hooguit de laatste 40-50 jaar door de Grieken is ingevoerd. Traditionele kerstgerechten omvatten kooldolmades gemaakt met rijst, gehakt en ei-citroensaus (avgolemono) sinds de Byzantijnse tijd, vlees- en groentetaarten en varkensvlees gebakken op het vuur met prei of geserveerd als pikti (langzaam gegaard met veel citroen).
Kerstliederen
Kalandese kerstliederen worden traditioneel gezongen op Kerstmis, Nieuwjaarsdag en Driekoninginnedag. In vroegere tijden werden ze gezongen door kinderen op dorpspleinen, maar in modernere tijden gaan kinderen van huis tot huis met de deurbel en vragen ze ‘Na Ta Poume? (Zullen we zingen?) om huishoudens te ‘zegenen’ met de kerstgedachte en geluk. De huiseigenaren luisteren naar hen terwijl ze aan de deur zingen en op de triangel spelen en bieden hen dan een paar munten aan als teken van dank. Met heidense en Byzantijnse wortels gaan de Griekse kerstliederen ver terug in de tijd.
Pompelgranaat slaan
Als je overvloed en geluk wenst, moet je je voorbereiden op granaatappel-slaan! Op de ochtend van Nieuwjaarsdag, wanneer van oudsher Griekse families naar de kerkdienst gingen, nam de man des huizes een granaatappel mee. Bij thuiskomst belde de man aan of klopte hij aan (volgens de traditie mocht hij de deur niet met zijn sleutel openen) om als eerste het huis in het nieuwe jaar binnen te gaan. Hij houdt de granaatappel in zijn hand en stapt door de voordeur – altijd met de rechtervoet eerst – en moet dan de granaatappel met grote kracht op de grond gooien, waarbij hij ervoor zorgt dat hij in stukken uiteenvalt en dat de pitjes zich over de vloer verspreiden. Terwijl hij dit doet moet hij zeggen: “met gezondheid, geluk en vreugde, het nieuwe jaar en moge onze zakken gevuld zijn met dezelfde hoeveelheid gouden munten (lires) als er zaden zijn gedurende het hele jaar”. The more ruby-red, sparkling and translucent the seeds are, the more blessed the year ahead promises to be. Another rendition of this tradition is to invite a friend or relative whom you consider particularly fortunate and pleasant to enter your home and step on a piece of iron so that everyone in the house will be strong throughout the year.