Antonio Salieri

Antonio Salieri

Background information

Birth name

Antonio Salieri

Born

August 18, 1750

Origin

Legnago, Italy

Died

May 7, 1825
Vienna, Austria

Occupation(s)

Composer
conductor

Antonio Salieri (August 18, 1750 – May 7, 1825), born in Legnago, Italy, was a composer and conductor. As the Austrian imperial kapellmeister from 1788 to 1824, he was one of the most important and famous musicians of his time. Unfortunately, he is mostly remembered today for the renowned composers with whom he was associated rather than for his own masterful works.

Salieri considered the Parisian opera his greatest achievements in the late 1780s. W Wiedniu pisał również znaczące kompozycje instrumentalne, sakralne i wokalne. Jego muzyka wywarła wpływ na niektórych z najbardziej utalentowanych kompozytorów wszech czasów. Do znakomitych uczniów Salieriego należeli Beethoven, Schubert, Liszt, Hummel i Czerny.

Biografia

Wychowany w zamożnej rodzinie kupieckiej, Salieri uczył się gry na skrzypcach i klawesynie u swojego brata Francesco, który był uczniem Giuseppe Tartiniego. Po wczesnej śmierci rodziców przeniósł się do Padwy, a następnie do Wenecji, gdzie uczył się gry na kontrabasie u Giovanniego Battisty Pescettiego. Tam poznał w 1766 r. Floriana Leopolda Gassmanna, który zaprosił go na dwór wiedeński i tam szkolił w zakresie kompozycji na podstawie Gradus ad Parnassum Fuxa. Salieri pozostał w Wiedniu do końca życia. W 1774 r., po śmierci Gassmanna, Salieri został mianowany przez cesarza Józefa II nadwornym kompozytorem. W 1774 r. poznał swoją żonę, Therese von Helferstorfer. (W 1788 roku Salieri został królewskim i cesarskim kapelmistrzem, którą to funkcję pełnił do 1824 roku. Od 1788 do 1795 r. był prezesem „Tonkünstler-Societät” (towarzystwa artystów muzycznych), po 1795 r. wiceprezesem, a do 1818 r. kierował koncertami tego towarzystwa.

Salieri osiągnął wysoką pozycję społeczną i był często związany z innymi sławnymi kompozytorami, takimi jak Joseph Haydn i Louis Spohr. Odegrał istotną rolę w muzyce klasycznej końca XVIII i początku XIX wieku. Był nauczycielem wielu znanych kompozytorów, m.in. Ludwiga van Beethovena, Carla Czernego, Johanna Nepomuka Hummla, Franza Liszta, Giacomo Meyerbeera, Ignaza Moschelesa, Franza Schuberta i Franza Xavera Süssmayra. Uczył także młodszego syna Mozarta, Franza Xavera.

Salieri został pochowany w Matzleinsdorfer Friedhof (jego szczątki przeniesiono później do Zentralfriedhof) w Wiedniu, w Austrii. Podczas mszy żałobnej po raz pierwszy wykonano jego własne Requiem c-moll skomponowane w 1804 roku. Jego pomnik zdobi wiersz napisany przez Josepha Weigla, jednego z jego uczniów:

Pozostań w pokoju! Niepokryta kurzem
wieczność zakwitnie dla Ciebie.
Odpoczywaj w pokoju! W wiecznych harmoniach
teraz duch twój się rozpływa.
Wyraził się w czarujących nutach,

Teraz unosi się ku wiecznemu pięknu.

Dzieła

Podczas pobytu w Wiedniu Salieri zdobył wielki prestiż jako kompozytor i dyrygent, zwłaszcza opery, ale także muzyki kameralnej i sakralnej. Do najbardziej udanych spośród jego ponad 40 oper należą Armida (1771), La scuola de’ gelosi (1778), Der Rauchfangkehrer (1781), Les Danaïdes (1784), która po raz pierwszy została zaprezentowana jako dzieło Glucka, Tarare (1787), Axur, Re d’Ormus (1788), Palmira, Regina di Persia (1795) i Falstaff o sia Le tre burle (1799). Napisał stosunkowo niewiele muzyki instrumentalnej; jego ograniczony dorobek obejmuje jednak dwa koncerty fortepianowe i koncert na organy napisane w 1773 r., koncert na flet, obój i orkiestrę (1774) oraz zbiór 26 wariacji na temat La Follia di Spagna (1815).

Salieri i Mozart

W Wiedniu pod koniec lat 80. 1780 Mozart wspomniał o kilku „kabałach” Salieriego dotyczących jego nowej opery Così fan tutte. W miarę jak muzyka Mozarta stawała się coraz bardziej popularna przez dekady, muzyka Salieriego została w dużej mierze zapomniana. Późniejsze zarzuty zyskały na wiarygodności i zszargały reputację Salieriego, choć Salieri (bliski śmierci) zaprzeczył, że zabił Mozarta. Na początku XIX wieku nasilające się nacjonalizmy doprowadziły do tendencji do przeobrażania geniuszu austriackiego Mozarta, zaś włoskiemu Salieriemu przypisywano rolę jego złego antagonisty. Singspiel Alberta Lortzinga Szenen aus Mozarts Leben LoWV28 (1832) wykorzystuje kliszę zazdrosnego Salieriego, który próbuje przeszkodzić w karierze Mozarta. W 1772 roku cesarzowa Maria Teresa skomentowała, że woli kompozytorów włoskich od Niemców, takich jak Gassmann, Salieri czy Gluck. Salieri, choć z urodzenia Włoch, od 16 roku życia mieszkał w cesarskim Wiedniu i był uważany za niemieckiego kompozytora. Salieri uważał się za niemieckiego kompozytora, co zdają się potwierdzać niektóre z jego niemieckich listów, oper, kantat i pieśni.

Biograf Alexander Wheelock Thayer uważa, że podejrzenia Mozarta wobec Salieriego mogły mieć swój początek w incydencie z 1781 roku, kiedy Mozart ubiegał się o posadę nauczyciela muzyki księżniczki Wirtembergii, a Salieri został wybrany ze względu na swoją dobrą reputację nauczyciela śpiewu. W następnym roku Mozart po raz kolejny nie został wybrany na nauczyciela fortepianu księżniczki.

Później, kiedy Le Nozze di Figaro Mozarta nie zostało dobrze przyjęte ani przez cesarza Józefa II, ani przez publiczność, Mozart obwinił Salieriego za niepowodzenie. Leopold Mozart napisał do swojej córki Nannerl: „Salieri i jego plemię poruszą niebo i ziemię, aby to odłożyć”. Ale w czasie, gdy odbywała się premiera Figara, Salieri był zajęty swoją nową francuską operą, Les Horaces. Thayer uważa, że intrygi wokół niepowodzenia Figara zostały zainicjowane przez poetę Giovanniego Battistę Casti przeciwko nadwornemu poecie, Lorenzo da Ponte, który napisał libretto Figara.

W dodatku, kiedy da Ponte przebywał w Pradze, przygotowując wystawienie opery Mozarta Don Giovanni, poeta otrzymał rozkaz powrotu do Wiednia na królewskie wesele, na którym miał być wystawiony Axur Re d’Ormus Salieriego. Mozart oczywiście nie był z tego zadowolony.

Jednakże istnieje znacznie więcej dowodów na współpracę między dwoma kompozytorami niż na prawdziwą wrogość. Na przykład Mozart wyznaczył Salieriego na nauczyciela swojego syna Franza Xavera, a kiedy Salieri został mianowany kapelmistrzem w 1788 roku, ożywił Figara zamiast wydać nową własną operę, a kiedy udał się na uroczystości koronacyjne Leopolda II w 1790 roku, miał w swoim bagażu nie mniej niż trzy msze Mozarta. Salieri i Mozart skomponowali nawet wspólnie pieśń na głos i fortepian, zatytułowaną Per la ricuperata salute di Ophelia, która uświetniała szczęśliwy powrót na scenę słynnej śpiewaczki Nancy Storace. Pieśń ta zaginęła, choć została wydrukowana przez Artaria w 1785 roku. Davidde penitente K.469 (1785), koncert fortepianowy Es-dur K.482 (1785), kwintet klarnetowy K.581 (1789) i wielka symfonia g-moll K.550 Mozarta miały swoją premierę dzięki sugestii Salieriego, który nawet dyrygował ich wykonaniem w 1791 roku. W swoim ostatnim zachowanym liście z 14 października 1791 Mozart mówi żonie, że zabrał Salieriego i jego kochankę do swojego powozu i zawiózł ich oboje do opery, a także o obecności Salieriego na jego operze Czarodziejski flet K 620, mówiąc entuzjastycznie: „Słyszał i widział z całą swoją uwagą, a od uwertury do ostatniego chóru nie było kawałka, który nie wywołał bravo lub bello z niego „

Salieri zdrowie podupadło w jego późniejszych latach, a on był hospitalizowany na krótko przed śmiercią, próbując popełnić samobójstwo w jednej okazji. To było krótko po jego śmierci, że plotki po raz pierwszy rozprzestrzeniły się, że przyznał się do morderstwa Mozarta na łożu śmierci. Dwaj pielęgniarze Salieriego, Gottlieb Parsko i Georg Rosenberg, a także jego lekarz rodzinny Joseph Röhrig, zaświadczyli, że Salieri nigdy nic takiego nie powiedział. Przynajmniej jedna z tych trzech osób była przy nim podczas całego pobytu w szpitalu.

W ciągu kilku lat po śmierci Salieriego w 1825 roku, Aleksandr Puszkin napisał swoją „małą tragedię” Mozart i Salieri (1831) jako dramatyczne studium grzechu zazdrości, rozpoczynając tym samym artystyczną tradycję poetyckiej licencji opartej na zarzucie Mozarta. Chociaż rosyjski kompozytor Nikolay Rimsky-Korsakov zaadaptował sztukę Puszkina jako operę o tym samym tytule w 1898 roku (jako hołd dla swojego poprzednika Aleksandra Dargomyzhskiego), najbardziej znaczące utrwalenie tej historii przypisuje się mocno fabularyzowanej sztuce Petera Shaffera Amadeus (1979) i opartemu na niej, nagrodzonemu Oscarem w 1984 roku, filmowi w reżyserii Miloša Formana; zarówno Shaffer, jak i Forman wyraźnie utrzymali fikcyjny charakter swoich dzieł. Salieri jest przedstawiony zarówno jako pełen podziwu, jak i złości wobec Mozarta i jego talentu, posuwając się nawet do wyrzeczenia się Boga za pobłogosławienie Mozarta, a jednocześnie płacząc z niedowierzaniem na dźwięk muzyki kompozytora.

Dzięki sztuce Shaffera i jej filmowej adaptacji, słowo „Salieri” weszło do kolokwializacji jako określenie zaledwie kompetentnego artysty stojącego w cieniu geniusza, lub co gorsza, niekompetentnego muzyka.

Ostatnia popularność

W 2003 roku mezzosopranistka Cecilia Bartoli wydała The Salieri Album, płytę z 13 ariami z oper Salieriego, z których większość nigdy wcześniej nie została nagrana. Od 2000 roku ukazały się również kompletne nagrania oper Falstaff, Les Danaides i La Grotta di Trofonio. Choć nie powrócił jeszcze w pełni do standardowego repertuaru, wykonania dzieł Salieriego stają się coraz bardziej regularne.

Jego opery Falstaff (produkcja z 1995 roku) i Tarare (produkcja z 1987 roku) zostały wydane na DVD.

• Braunbehrens, Volkmar. Maligned Master: The Real Story of Antonio Salieri. New York: Fromm International, 1992. ISBN 9780880641401
• Forman, Miloš, Saul Zaentz, F. Murray Abraham, Tom Hulce, Elizabeth Berridge, Simon Callow, Roy Dotrice, Christine Ebersole, Jeffrey Jones, Wolfgang Amadeus Mozart, Peter Shaffer, Neville Marriner, and Twyla Tharp. Peter Shaffer’s Amadeus. Burbank: Warner Home Video, 2002. ISBN 9780790765150
• Rice, John A. Antonio Salieri and Viennese Opera. Chicago: University of Chicago Press, 1998. ISBN 9780226711256
• Salieri, Antonio, and Jane Schatkin Hettrick. Mass in D-dur. Madison: A-R Editions, 1994. ISBN 9780895792884
• Shaffer, Peter. Peter Shaffer’s Amadeus. New York: Harper & Row, 1981. ISBN 9780060140328
• Thayer, Alexander Wheelock i Theodore Albrecht. Salieri: Rival of Mozart. Kansas City, Missouri: Philharmonia of Greater Kansas City, 1989. ISBN 9780932845375