Phidias (także Pheidias) był, według współczesnych, najbardziej znanym ze wszystkich rzeźbiarzy greckich. Jego największe arcydzieła zostały ukończone między ok. 465 a 425 r. p.n.e. Niestety, poza kopiami, nie zachował się żaden przykład jego twórczości. Niewiele wiadomo o jego wczesnym życiu, ale zyskał sławę za rządów męża stanu, dowódcy i oratora Peryklesa około 449 r. p.n.e. w Złotym Wieku Aten. Fidiasz jest najbardziej znany ze swoich trzech ateńskich pomników Ateny, dziewiczej greckiej bogini mądrości i wojny, a także posągu Zeusa w świątyni Zeusa w Olimpii, jednego z siedmiu cudów świata starożytnego. Podobno jego dzieła były tak inspirujące, że ludzie wierzyli, iż był on świadkiem majestatu bogów i objawił go ludzkości poprzez swoje rzeźby.
Athena w Atenach
O jego młodości wiadomo tylko tyle, że był synem Charmidesa (nie męża stanu o tym samym imieniu) i uczniem ateńskich rzeźbiarzy Hegiasa i Hageladasa. Kiedy Perykles doszedł do władzy około 461 roku p.n.e., zainicjował szeroko zakrojony program budowlany i powierzył Fidiaszowi, członkowi swojego wewnętrznego kręgu, odpowiedzialność za wszystkie projekty artystyczne. Do najsłynniejszych dzieł rzeźbiarza należały trzy pomniki na Akropolu ku czci bogini Ateny: Atena Promachos z brązu o wysokości 9 metrów, ukończona w 456 r. p.n.e. i będąca jednym z jego wcześniejszych dzieł; Atena Lemniańska z brązu poświęcona kolonistom z Lemnos; i wreszcie Atena Parthemos dla Partenonu.
Zgodnie ze współczesnymi badaniami, Atena Partenos, rozpoczęta w 447 r. p.n.e. i poświęcona w 438 r. p.n.e., była wysoka na czterdzieści stóp i udrapowana w kości słoniowej z ponad toną złota. Ubrana była w tunikę, nosiła egidę (rodzaj tarczy) ozdobioną głową Meduzy i hełm. W prawej ręce trzymała wizerunek Nike, bogini zwycięstwa, a w lewej włócznię. Partenos stała za płytką sadzawką wypełnioną olejem, nie tylko po to, by zapewnić odbicie posągu, ale także po to, by kość słoniowa posągu nie pękała w suchym ateńskim upale.
Jako przyjaciel Peryklesa, Fidiasz był odpowiedzialny jako dyrektor generalny i nadzorca odbudowy Partenonu, chociaż Plutarch, grecki historyk z końca I w. n.e., przypisuje większość zasług architektom Callicratesowi i Ictinusowi. Akropol i stary Partenon zostały zniszczone podczas wojen perskich. Nowa budowla miała symbolizować odwagę Greków w ich późniejszym triumfie nad perskimi najeźdźcami. Plutarch w swoich Żywotach Greków mówił o Fidiaszu, jego związku z Peryklesem i jego rzeźbie Ateny w rozdziale poświęconym greckiemu mężowi stanu. Napisał,
Advertisement
Phidias wykonał złoty posąg bogini, a jego imię można znaleźć wypisane jako jego twórca na steli. Odpowiadał za prawie wszystko i, jak już wspomniałem, był generalnym zarządcą wszystkich rzemieślników – stanowisko to zdobył w wyniku przyjaźni z Peryklesem. Oprócz tego, że ludzie zazdrościli Phidiasowi, okazało się to kolejnym pretekstem do oczerniania Peryklesa … (157).
Zeus w Olimpii
Pomniki Ateny przyniosły mu sławę, jednak jego największym arcydziełem był posąg w świątyni Zeusa w Olimpii. Prace nad nim trwały osiem lat i zostały ukończone w 430 r. p.n.e. Świątynia Zeusa została uznana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Siedzący na tronie Zeus, podobnie jak Atena, trzymał w prawej ręce wizerunek Nike, a w lewej berło. Posąg miał ponad 12,8 m (42 stopy) wysokości – był większy nawet od Ateny Partenos – i został wykonany z kości słoniowej i złota. I znów, jak wiele innych jego dzieł, świątynia i posąg już nie istnieją, zniszczone przez pożar i trzęsienia ziemi. Popadła w ruinę i została ostatecznie przykryta przez osunięcie się ziemi i muł rzeczny.
Hańba & Śmierć
Ostatnie lata życia Phidiasza są tajemnicą. Wrogowie Peryklesa oskarżali rzeźbiarza o kradzież nie tylko złota, ale i kości słoniowej podczas wykonywania Ateny Partenos. Według niektórych autorów, choć podobno udało mu się udowodnić swoją niewinność w tej sprawie, oskarżono go również o bezbożność za portrety Peryklesa i jego samego na tarczy Ateny. Plutarch poparł tezę, że Fidiasz mógł być winny, choć twierdzi, że „kradzież nie została udowodniona”. Wrogowie Peryklesa pozostali jednak nieugięci co do bezbożności, więc Fidiasz został uwięziony i zmarł w więzieniu. Najwyraźniej przyjaźń rzeźbiarza z Peryklesem spowodowała, że zyskał on „jedną grupę wrogów na własny rachunek, po prostu dlatego, że mu zazdrościli…” (172). Plutarch dodał: „Tak więc Fidiasz został zabrany do więzienia, gdzie zmarł z powodu choroby, choć według niektórych pisarzy wrogowie Peryklesa zaaranżowali jego śmierć na skutek otrucia, aby zdyskredytować Peryklesa.” (172).
Zapisz się na nasz cotygodniowy biuletyn mailowy!
O obecności rzeźbiarza w Olimpii świadczy odkrycie jego warsztatu, a ukończenie kolosalnego Zeusa daje dowód na to, że nie umarł w więzieniu – być może został wygnany lub w obawie o swoje życie uciekł do Olimpii. Choć być może nie umarł w więzieniu, wielu uważa, że mógł zostać zabity przez Eleatów. Uznawany za największego z ateńskich rzeźbiarzy, niestety pamięć o nim i jego kunszcie pamiętana jest tylko dzięki kopiom i świadectwom współczesnych mu autorów. Wywarł on jednak wpływ na niezliczonych artystów nie tylko w Grecji, ale i w Rzymie.