I. TYTUŁ:
A. W języku hebrajskim nazwa księgi pochodzi od dwóch pierwszych słów w księdze twmv hlaw (to są imiona). Czasem jest skracana do po prostu imiona (twmv).
B. W greckiej LXX księga nosi nazwę EXODOS (Exodus) podkreślając wyjście Izraela z Egiptu
II. DATA WYDANIA EXODUS 1446 p.n.e.
A. Data ta podkreśla dosłowną interpretację biblijnych liczb w Księdze Wyjścia 12:40 (Czas, przez który synowie Izraela mieszkali w Egipcie, wynosił czterysta trzydzieści lat), Księdze Sędziów 11:26 (Podczas gdy Izrael mieszkał w Heshbon i jego wioskach, w Aroer i jego wioskach, i we wszystkich miastach, które leżą na brzegach Arnonu, trzysta lat, dlaczego nie odzyskałeś ich w tym czasie?) i 1 Królewska 6:1 (A stało się to w czterysta osiemdziesiątym roku po wyjściu synów Izraela z ziemi egipskiej, w czwartym roku panowania Salomona nad Izraelem, w miesiącu Ziv, który jest drugim miesiącem, że zaczął budować dom Pański).
B. Hill i Walton podają następujące argumenty za wczesną datą:1
1. 1 Księga Królewska 6:1 wskazuje, że Exodus miał miejsce 480 lat przed 4 rokiem panowania Salomona. Jego czwarty rok jest różnie datowany na 966/960/957 p.n.e., co umieszcza Exodus na 1446/1440/1437.
2. Według Judg. 11:26, Izrael okupował Kanaan przez 300 lat przed panowaniem Jeftego, które jest datowane między 1100 a 1050. To datować Joshua’s konkieta między 1400 i 1350. Dodanie 40 lat Izraela na pustyni umieszcza Exodus między 1440 a 1390.
3. Mojżesz żył na wygnaniu w Midian 40 lat (Dz 7:3; por. Wj 2:23), podczas gdy faraon ucisku był wciąż żywy. Jedynymi faraonami, którzy rządzili 40 lat lub dłużej, byli Thutmose III (1504-1450) i Ramzes II (1290-1224).
4. Stela Merneptaha (ok. 1220) wskazuje, że Izrael był już wtedy narodem o ugruntowanej pozycji.
5. Tablice z Amarny (ok. 1400 r.) mówią o okresie chaosu spowodowanego przez Habiru, bardzo prawdopodobne, że byli to Hebrajczycy.
6. Wczesna data pozwala na długość czasu przypisywaną okresowi sędziów (co najmniej 250 lat). Późna data dopuszcza tylko 180 lat.
7. Stela Senna Thutmose IV wskazuje, że nie był on prawnym następcą tronu (tzn. prawny następca zmarłby w dziesiątej pladze).
8. Dowody archeologiczne z Jerycha, Hazor, etc., wspierają piętnastowieczną datę Wyjścia
9. Wj 12:40 datuje wejście Jakuba do Egiptu podczas panowania Sesostrisa/Senuserta III (1878-43), a nie w okresie Hyksosów (1674-1567).
10. Dlatego wiarygodna (i przybliżona) rekonstrukcja wyglądałaby następująco:2
a. 966 = czwarty pełny rok (w rzeczywistości piąty) panowania Salomona (971-931), kiedy rozpoczęto budowę Świątyni
b. +44 lata = początek panowania Dawida (1010)
c. +40 lat = początek panowania Saula (1050)
d. +40 lat = czas od Saula do wypowiedzi Jeftego (1050-1090)
e. +300 lat = czas pobytu w ziemi (wypowiedź Jeftego) (1390)
f. +16 lat = przywództwo Jozuego (1406)
g. +40 lat = błądzenie po pustyni (1446)
Zgadza się to z 1 Krl 6:1, gdzie 966 + 480 = 1446!
+430 lat = czas, w którym Izrael mieszkał w Egipcie przed Exodusem (Wj 12:40), a zatem Jakub przeniósł się do Egiptu w 1876 r.
III. FARAOH Z EXODUSU:
A. Ramzes II:
1. Uczeni, którzy trzymają się późnej daty Exodusu (ok. 1290-1225 p.n.e.) identyfikują Ramzesa II (ok. 1304-1237) jako faraona Exodusu
2. Dodatkowo nazwa miasta w Wj 1:11 to Ramzes
a. Jest możliwe, że Ramzes II jedynie przypisał sobie zasługi za miasto, a biblijne odniesienie zostało zmodernizowane
3
b. Możliwe, że Ramasydów należy utożsamiać z Hyksosami, którzy gnębili Izrael, i że miasto zostało nazwane Ramzesem w ich czasach4
B. Amenhotep II (ok. 1436-1410)
1. Jest możliwe, że Hatszepsut (1490-1469) mogła być księżniczką, która wychowała Mojżesza
2. Thutmose III (ok. 1490-1436?) rządził jako współregent ze swoją macochą aż do jej śmierci przez 56 lat. Pozwala to uwzględnić czas, kiedy Mojżesz przebywał na wygnaniu w Madianie (por. Dz 7,3; Wj 2,23)
3. Amenhotep II (ok. 1436-1410) mógł być faraonem z czasów Exodusu. Zauważ, że Biblia nie mówi, że utonął, ale że poprowadził bitwę do brzegu wody.
4. Inskrypcja snu Tutmose IV (ok. 1410-1402?) może wskazywać, że nie był on pierwotnie przewidziany na faraona. Dlatego jego brat zginąłby w czasie plag5
IV. TRASA EXODUSA
A. Dwa podstawowe poglądy:
1. Pogląd północny: Exodus miał miejsce na lagunie graniczącej z Morzem Śródziemnym
2. Pogląd południowy (centralny): Exodus miał miejsce na południe od Succoth w pobliżu jeziora Balah lub jeziora Timsah
B. Wskazówki tekstowe (Wj 13,17-22; 14,1-2; Num 33,1-49)
1. Pan nie prowadził Izraela drogą przez kraj Filistynów (prawdopodobnie Drogą Morską, która była bezpośrednią drogą wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego do Palestyny)6 13:17
2. Pan prowadził lud drogą przez pustkowie do Morza Czerwonego7 13:18
3. Pan prowadził Izraela z Ramzesu do Sukot Wj 12:37; Num 33:5
4. Izrael wyruszył z Sukot i rozbił obóz w Etham na skraju pustkowia 13:20
5. Izrael zawrócił i rozbił obóz przed Pihahiroth, między Midgolem a morzem, przed Baal-zephron naprzeciwko niego nad morzem 14:2
6. Izrael poszedł Drogą Puszczy (Wj 13:18) po przejściu Morza Trzcin i wszedł na Puszczę Szur (Wj 15:22; Num 33:8) na północno-zachodnim półwyspie Synaj
C. Chociaż ostateczny wniosek nie jest możliwy ze względu na niepewność wielu lokalizacji w tekście biblijnym, wydaje się, że pogląd południowy (centralny) bardziej pasuje do tego, co jest znane niż pogląd północny8
D. Lokalizacja Góry Synaj wydaje się być południowa:
1. Niektórzy umiejscawiali Górę Synaj w północno-zachodniej Arabii częściowo na tej podstawie, że uważano, iż wulkan był potrzebny do wyjaśnienia wydarzeń w Księdze Wyjścia 19:16-25, ale jest to lepiej rozumiane jako typowa Teofania. Ponadto Mojżesz nie tylko był spokrewniony z Midianitami (Wj 3,1; 18,1), których ojczyzna znajdowała się w regionie Arabii, ale był spokrewniony z Kenitami, którzy byli koczowniczym klanem Midianitów, których obecność w regionie Synaju jest dobrze udokumentowana (por. Sdz 1,16; 4,11)
2. Tekst biblijny wskazuje, że góra Synaj znajdowała się jedenaście dni drogi od Kadesz-barnea (Pwt 1,2)
3. Eliasz potrzebował 40 dni i 40 nocy (długa podróż?), aby dotrzeć na Synaj z Beerszeby (1 Krl 19,8)
4. Jebel Musa (po arabsku Góra Mojżesza), lub Góra Horeb, w południowej części półwyspu Synaj, została zidentyfikowana jako Góra Synaj objawienia Mojżesza przez tradycję chrześcijańską datowaną na IV wiek n.e.9
V. DATA POWSTANIA KSIĘGI EXODUSU: Prawdopodobnie 1446 p.n.e.
A. Podróż między Egiptem a Puszczą Synaj i górą Synaj trwała trzy miesiące co do dnia (Wj 19,1-2)
B. Jest możliwe, że Mojżesz skomponował księgę podczas obozowania ludu na Synaju lub krótko po nim (1446)
C. Księga powstała na krótko przed narodzinami Mojżesza w 1526 r. (Wj 2)
D. Dlatego Księga Wyjścia obejmuje wydarzenia od narodzin Mojżesza do wydarzeń na górze Synaj (ok. 1526-1446 p.n.e.)
VI. CELE KSIĘGI EXODUS
A. Wprowadzenie Izraela w jego narodowe początki przez opowiedzenie wydarzeń, które formują lud i naród oraz przez pouczenie ludu o relacji przymierza i jego rytualnym zamieszkaniu10
B. Opowiadanie o walce YHWH z Egiptem w imieniu swego ludu, aby doprowadzić do jego wyzwolenia z niewoli
C. Wyjaśnienie gotowości ludu do przyjęcia objawień YHWH dotyczących Prawa
D. Opisać niecierpliwość ludu oczekującego na intronizację YHWH wśród ludu zgodnie z Jego zamysłem
E. Przedstawienie nowej konstytucji, na mocy której Izrael będzie odnosił się do YHWH (Przymierze Mojżeszowe)
F. Połączenie ludu pod Bożą obietnicą daną Abrahamowi z początkiem teokratycznego królestwa pod rządami Mojżesza
G. Ukazanie Boga jako YHWH – tego, który dotrzymuje obietnic
H. Wyrażenie znaczenia utrzymywania relacji przymierza z YHWH
1 A Survey of the Old Testament, 108.
2 Wood, A Survey of Israel’s History, 88-90.
3 Unger, Archaeology of the Old Testament, 149.
4 Wood, A Survey of Israel’s History, 93.
5 Unger, Archaeology of the Old Testament, Prichard, ANET, 449.
6 Argumentuje to przeciwko szlakowi północnemu.
7 Bardziej dosłownie odnosi się to do Morza Trzcin (papirusowego) ([Ws <y) opisującego obszar między Zatoką Sueską a Morzem Śródziemnym, gdzie znajduje się wiele bagnistych lagun i jezior.
8 Zob. także Hill i Walton, A Survey of the OT, 108-10; Hannah, Exodus, 107, Merrill, Numbers, 253-54 BKC.
9 Zob. La Sor et al, Old Testament Survey, 130, n. 38.
10 Elliott E. Johnson, Notatki z zajęć sporządzone przez studenta.
9 Zob.