Onze aarde is heel oud. Op basis van de schatting van het oudste gesteente is zij ongeveer 4,5 miljard jaar oud.
Wetenschappers van over de hele wereld gebruiken astronomie, geologie, scheikunde, biologie, archeologie en andere wetenschappen om het ontstaan van de aarde en het ontstaan en uitsterven van leven op aarde te onderzoeken.
…En dan is er leven!
Zo’n 13,8 miljard jaar geleden gaf een enorme explosie, die wetenschappers de oerknal noemen, de aanzet tot de vorming van onze planeet. De explosie produceerde steeds dichtere, wolkachtige massa’s waterstofstofstof; de grootste werd onze zon, terwijl kleinere planeten werden. Een van die planeten is onze aarde.
Sommige wetenschappers denken dat zo’n 600 tot 700 miljoen jaar later meteoorregens de aarde bombardeerden, die grote hoeveelheden water en aminozuren met zich meevoerden. Het leven, in de vorm van eencellige bacteriën, begon.
Sindsdien zijn bacteriën geëvolueerd tot complexere vormen, maar zijn er ook verschillende wezens uitgestorven.
Geologische tijdperken
Geologen verdelen de perioden vanaf de vorming van de aarde tot nu in een aantal tijdperken, gebaseerd op de veranderingen die in elk van die tijdperken plaatsvonden.
Wij bevinden ons momenteel in het Holoceen tijdperk, dat ongeveer 11.700 jaar geleden begon toen de ijstijd eindigde.
Maar recentelijk hebben een aantal wetenschappers betoogd dat de mens door de kernbomproeven in de jaren vijftig en de bevolkingsexplosie een nieuw tijdperk is binnengetreden, het Antropoceen genaamd.
Zij stellen dat met meer dan zeven miljard mensen de menselijke activiteit de natuur drastisch heeft beïnvloed en het uitsterven van een aantal wilde dieren tot gevolg heeft gehad.
De aarde is geen onbekende als het gaat om het verdwijnen van levensvormen. Er zijn vele perioden van uitsterving geweest, vanaf het moment dat het eerste organisme op aarde ontstond tot nu.
Echter, volgens fossiele gegevens zijn er slechts vijf tijdperken geweest waarin de populatie van levende wezens op aarde zo drastisch is gedaald dat het predikaat massale uitsterving gerechtvaardigd is.
Eerste periode van uitsterving
Toen het Ordovicium aanbrak, was de aarde nog warm met een ideale vochtigheidsgraad om te leven. Maar tegen het einde van de periode – ongeveer 443 miljoen jaar geleden – veranderde alles plotseling, toen het oude continent Gondwana de Zuidpool bereikte. De temperatuur daalde drastisch en overal vormde zich ijs, waardoor het waterpeil daalde.
Daarop daalde het kooldioxidegehalte in de atmosfeer en in de zee, waardoor het aantal planten drastisch afnam en er een chaos in het ecosysteem ontstond omdat bepaalde planten, die als voedselbron werden gebruikt, schaars werden.
Zowat 86% van de populatie van levende wezens verdween binnen drie miljoen jaar. Enkele van de organismen die door de eerste uitsterving werden getroffen waren Brachiopoden, Conodonts, Acritarchs, Bryozons, en ook Trilobieten die in de oceaan leefden.
Tweede periode van uitsterving
De tweede periode van uitsterving, tijdens het Devoontijdperk, vond ongeveer 359 miljoen jaar geleden plaats. Een meedogenloze meteorenregen wordt verondersteld een van de oorzaken van de massa-extinctie te zijn. Andere oorzaken zijn een drastische daling van het zuurstofgehalte in de wereld, de verhoogde activiteit van tektonische platen en klimaatveranderingen. Door deze veranderingen stierf ongeveer 75% van de levende wezens uit.
Het uitsterven in deze periode had gevolgen voor het leven in zee, dat in die tijd werd gedomineerd door koralen en stromatoporoïden.
Derde periode van uitsterving
De derde periode van uitsterving, zo’n 251 miljoen jaar geleden, tijdens het Perm-tijdperk, was de grootste en ergste die ooit op aarde heeft plaatsgevonden.
De vorming van het reusachtige continent Pangea veroorzaakte immense veranderingen in de geologie, het klimaat en het milieu. Vulkaanuitbarstingen die 1 miljoen jaar aanhielden, maakten ongeveer 300 miljoen vierkante kilometer lava vrij, terwijl meer dan 1750 meter sediment werd gevormd in de Siberische vallen.
De erupties verbrandden bossen die vier keer zo groot waren als Korea. Er werden grote hoeveelheden kooldioxide geproduceerd die de opwarming van de aarde veroorzaakten. Als gevolg daarvan smolt bevroren methaan onder de zee, wat een broeikaseffect veroorzaakte dat 20 keer krachtiger was dan kooldioxide.
De opwarming van de aarde duurde ongeveer 10 miljoen jaar. Een vreselijke massa-uitsterving was onvermijdelijk. Slechts 5% van de wereldbevolking overleefde en 95% kwam om door massale droogte, zuurstofgebrek en zure regen, waardoor planten niet meer konden overleven.
Vierde periode van uitsterving
De vierde periode van uitsterving vond ongeveer 210 miljoen jaar geleden plaats, tijdens het Laat-Trias tijdperk.
De langzame splitsing van Pangea veroorzaakte de vorming van vulkanen in de Centraal-Atlantische Magmatische Provincie. Na een piek in de kooldioxide-uitstoot in de atmosfeer begon de opwarming van de aarde opnieuw, een proces dat volgens wetenschappers acht miljoen jaar heeft geduurd.
Dit veroorzaakte een ernstige crisis voor koraal en (https://australianmuseum.net.au/what-are-conodonts), een palingachtig oeroud zeedier. Op koraal gebaseerde wezens overleefden het niet.
Een meteorenregen versnelde ook de vernietiging in deze periode: Ongeveer 80% van de levende wezens, waaronder reptielen, stierven, en ongeveer 20% van de wezens die uitstierven waren op zee gebaseerde levensvormen.
Daarnaast stierven in deze periode ook een aantal op het land levende wezens: pseudosuchia, krokodilachtigen, theropoden en diverse grote amfibieën.
Vijfde periode van uitsterving
De vijfde periode van uitsterving vond ongeveer 65 miljoen jaar geleden plaats en is in de volksmond beter bekend als de Krijt-Tertiair periode van uitsterving. Het was de snelste periode van massaal uitsterven, die zich over een tot 2,5 miljoen jaar afspeelde.
Het is mogelijk de meest bekende periode van massaal uitsterven, omdat dinosaurussen toen van de aardbodem werden weggevaagd. Wetenschappers geloven dat een meteoorinslag in de Golf van Mexico, in combinatie met hoge vulkanische activiteit waarbij een aanzienlijke hoeveelheid kooldioxide vrijkwam, de helft van de levende wereldbevolking heeft gedood.
Hoe ziet de toekomst eruit?
Sommige wetenschappers geloven dat we sinds 2010 de zesde periode van uitsterving zijn ingegaan. De massale uitstoot van kooldioxide uit fossiele brandstoffen heeft het leven van veel planten en dieren aangetast. Wetenschappers voorspellen dat dit in de komende drie tot vier decennia gevolgen zal hebben voor veel levensvormen op aarde. Wie weet?