Philip II Augustus was in 1180 op de troon van Frankrijk gekomen, op de jonge leeftijd van vijftien jaar. Hij trouwde in hetzelfde jaar met zijn eerste vrouw, Isabella van Henegouwen; zij was pas tien jaar oud. Isabella was de dochter van Baldwin V, graaf van Henegouwen, en Margaretha I, gravin van Vlaanderen. Toen zij één jaar oud was, was zij verloofd met Hendrik, de toekomstige graaf van Champagne en neef van Adele, koningin van Frankrijk. Isabella’s vader kwam later echter zijn beloften niet na, en regelde Isabella’s huwelijk met Filips, de zoon en erfgenaam van Lodewijk VII. Filips was in 1179 tot jeugdkoning van Frankrijk gekroond. Isabella en Filips trouwden op 28 april 1180 en precies een maand later werd Isabella tot koningin gekroond, ook al was haar schoonvader nog koning. Na de dood van Lodewijk VII kwamen Filips en Isabella in september van hetzelfde jaar als enige koning en koningin op de troon.
Philips was een wispelturig man als het op zijn vrouwen aankwam; hij probeerde Isabella zelfs te verstoten toen zij nog maar veertien jaar oud was. Isabella’s vader had de kant van zijn vijanden gekozen in de oorlog tegen Vlaanderen, maar hij voerde het uitblijven van een erfgenaam aan als zijn reden om haar terzijde te schuiven, ondanks haar nog jonge leeftijd. Helaas voor Filips verscheen Isabella blootsvoets en berouwvol voor de raad van Sens, die was bijeengeroepen om zijn verstoting van haar te steunen. Isabella was een populaire koningin en het volk was zo onder de indruk van deze daad van nederigheid dat hun protesten de koning dwongen haar terug te nemen.
Ze baarde de gewenste zoon en erfgenaam, de toekomstige Lodewijk VIII, drie jaar later, in 1187. Op 14 maart 1190 beviel ze echter van een tweeling, Robert en Filips, maar ze stierf de volgende dag aan complicaties, slechts negentien jaar oud; de baby’s stierven drie dagen na hun moeder. De Chronique rimee van Philippe Mouskes beschreef haar als “Koningin Isabelle, zij met een edele vorm en mooie ogen”. Filips II vertrok slechts een paar maanden na de dood van Isabella op kruistocht; maar met slechts één levende zoon was hij al snel op zoek naar een nieuwe vrouw.
Ingeborg was de dochter van Valdemar I de Grote, koning van Denemarken, en Sofia van Minsk, en was de jongste van hun acht overlevende kinderen. Ze werd rond 1176 geboren en pas zes jaar later, in 1182, stierf haar vader. Valdemar werd opgevolgd door Ingeborgs oudere broer, Knut (of Canute) VI, en het was aan Knut om de toekomst van Ingeborg te regelen. Ik heb geen details kunnen vinden over Ingeborgs kindertijd, hoewel ze waarschijnlijk een opvoeding kreeg die voldeed aan de standaard die van prinsessen in die tijd werd verwacht, om haar aantrekkelijk te maken op de internationale koninklijke huwelijksmarkt. Van een prinses werd verwacht dat zij in staat was een huishouden te runnen, te naaien, muziek te maken, te zingen, te dansen en nog veel meer.
Ingeborg had veel politieke aantrekkingskracht op de koning van Frankrijk, haar broer had niet alleen aanspraak op de Engelse troon, die terugging tot de tijd van Cnut de Grote, die in de elfde eeuw over Engeland heerste, maar hij bezat ook een indrukwekkende zeemacht, een die Filips liever bij zich had dan tegen zich. Een dergelijk bondgenootschap hielp Frankrijk en Denemarken ook het hoofd te bieden aan de expansiedrang van het Heilige Roomse Rijk onder keizer Hendrik VI.
Als de onderhandelingen met de vertegenwoordigers van Knut waren afgerond, stuurde Filips een gezantschap naar Denemarken, om zijn bruid naar Frankrijk terug te brengen. De gezanten kregen een overvloedige ontvangst aan het Deense hof, waar de formele regelingen voor het huwelijk werden afgerond. Ingeborg kreeg een bruidsschat van 10.000 mark in goud en vertrok voor een nieuw leven in Frankrijk, vergezeld van de Franse gezanten en vele Deense hoogwaardigheidsbekleders, waarschijnlijk niet verwachtend haar vaderland ooit nog te zullen zien. Filips, die tien jaar ouder was dan Ingeborg, ontmoette zijn bruid voor het eerst op hun huwelijksdag, 14 augustus 1193, in de kathedrale kerk van Amiens. De volgende dag werd Ingeborg door de aartsbisschop van Reims tot koningin van Frankrijk gekroond; haar naam werd veranderd in Isambour, om de Franse taal beter te accepteren, maar wat zij daarvan vond, weten we niet.
Toen ze zeventien jaar oud was, prezen contemporaine bronnen haar uitstekende kwaliteiten; Naast de verplichte hoffelijke lof voor haar uiterlijk, waarbij haar schoonheid werd vergeleken met die van Helena van Troje, was ze een toonbeeld van deugdzaamheid. Ingeborg werd beschreven als “zeer vriendelijk, jong van leeftijd maar oud van wijsheid” door Étienne de Tournai, die haar goed kende en zei dat de schoonheid van haar ziel die van haar gezicht overschaduwde. Opmerkelijk, gezien de latere gebeurtenissen, was dat zelfs de kroniekschrijvers die haar Filips II toegedaan waren, zoals Guillaume le Breton, met respect over de nieuwe koningin spraken.
Helaas weet niemand wat er tijdens de huwelijksnacht is gebeurd, maar de arme Ingeborg had een van de kortste wittebroodsweken uit de geschiedenis; en tegen het einde van de kroningsceremonie had hij zo’n afkeer van Ingeborg dat hij probeerde de Deense gezanten zover te krijgen dat ze haar mee naar huis namen. Ingeborg weigerde echter te gaan en zei dat zij tot koningin van Frankrijk was gekroond en dat haar plaats nu in Frankrijk was. Koningin Ingeborg zocht haar toevlucht in een klooster in Soissons, van waaruit zij een smeekschrift schreef aan paus Celestine III. Drie maanden later richtte Filips een bevriende kerkelijke raad op in Compiègne, in een poging het huwelijk nietig te laten verklaren. Filips beweerde dat Ingeborg familie was van zijn eerste vrouw, en dat het huwelijk daarom binnen de verboden bloedverwantschap viel. Hij ging zelfs zover zijn stamboom te vervalsen om het bewijs te leveren. Als gevolg hiervan bepaalden de kerkelijken, die hun koning welgezind waren, dat het huwelijk ongeldig was. Toen Ingeborg van dit besluit op de hoogte werd gebracht, wendde zij zich tot Rome en protesteerde luidkeels: “Mala Francia! Roma! Roma!” Na een ontmoeting met een Deense delegatie, die hun eigen genealogie overlegden en aantoonden dat Ingeborg en Filips maar heel weinig bloed met elkaar gemeen hadden, verklaarde de paus het besluit van Filips’ kerkelijke raad ongeldig en beval dat Filips zijn vrouw moest terugnemen en niet mocht hertrouwen.
Tegengewerkt door Ingeborgs koppigheid, besloot Filips haar tot berusting te dwingen, door Ingeborgs leven zo onaangenaam mogelijk te maken. Zij werd onder huisarrest geplaatst; eerst in een abdij bij Lille, daarna in het klooster van Saint Maur des Fossés en daarna in verschillende andere kloosters, waarbij haar behandeling geleidelijk harder werd naarmate zij langer weigerde toe te geven. Zeven jaar lang zag het Franse hof niets van haar; Étienne de Tournai meldde aan de aartsbisschop van Reims dat “zij al haar dagen besteedde aan bidden, lezen, werken; plechtige praktijken vulden haar elk moment”.
Ingeborg zou twintig jaar doorbrengen, opgesloten in verschillende kastelen en abdijen, en elke nietigverklaring aanvechten. Hoe langer haar gevangenschap duurde, hoe wanhopiger haar situatie werd; Ingeborg werd gedwongen de meeste van haar bezittingen te verkopen of te verpanden, zelfs haar kleding, om in haar levensonderhoud te kunnen voorzien. Later beschreef ze zichzelf in een brief aan paus Celestine III als “…afgedankt als een verdroogde en zieke tak; hier ben ik, verstoken van alle hulp en troost.”
Omdat het consanguïniteitsargument niet werkte voor Filips, in zijn streven naar echtscheiding, en met zijn raadgevers die al een nieuwe bruid voor de koning op het oog hadden, werd een ander argument aangevoerd: dat van niet-consumptie. Ingeborg bleef echter standvastig en hield vol dat zij en Filips tijdens hun huwelijksnacht met elkaar hadden geslapen. De paus koos opnieuw de kant van Ingeborg. Filips negeerde het bevel van de paus om terug te keren naar Ingeborg en nam in 1196 een nieuwe vrouw, Agnes van Merania, een Duitse prinses. Zij kregen samen twee kinderen, Filips en Marie, onwettig wegens het bigamie huwelijk van hun vader met hun moeder. In 1198 liet de nieuwe paus, Innocentius III, echter zijn gezag gelden door het huwelijk ongeldig te verklaren. Hij kondigde aan dat Filips nog steeds getrouwd was met Ingeborg en beval de koning terug te keren naar zijn ware vrouw.
ilips reactie was dat hij de gevangenschap van Ingeborg nog zwaarder maakte. Na een heftige briefwisseling tussen Parijs en het pausdom reageerde Innocentius met zijn machtigste wapen: excommunicatie. Op 15 januari 1200 werd heel Frankrijk onder interdict gesteld, alle kerken werden gesloten. Er mochten geen kerkdiensten of ambten worden gehouden; er mochten geen sacramenten worden uitgevoerd, behalve de doop van pasgeborenen en de laatste sacramenten van stervenden, totdat Filips zich bij de eisen van de paus neerlegde en op zijn minst afstand deed van Agnes, ook al keerde hij niet terug naar Ingeborg. Filips’ eigen zoon, Lodewijk, moest zijn huwelijk met Blanche van Castilië, dochter van Eleonora van Castilië, in Normandië houden vanwege het interdict.
Tegen het eind van het jaar gaf Filips eindelijk toe. De arme Agnes werd haar status als Filips’ vrouw ontnomen en verbannen van het hof; ze stierf in juli 1201, gebroken door haar hart. Haar twee kinderen van Filips werden kort daarna door de paus gewettigd. Voor Ingeborg veranderde er echter niets. Filips weigerde haar terug te nemen en verzocht opnieuw om nietigverklaring, ditmaal met het argument dat zij hem in hun huwelijksnacht had behekst. Het beroep werd opnieuw afgewezen en Ingeborg werd pas in 1213 – eindelijk – vrijgelaten. Filips veranderde van gedachten niet uit schuldgevoel, genegenheid of rechtvaardigheid, maar meer uit praktische overwegingen. Nu de baronnen van koning Jan tegen hem in opstand waren gekomen, was de situatie in Engeland rijp om te worden uitgebuit, en Filips had vrede met Denemarken nodig om zijn aandacht te kunnen richten op de grotere prijs: de Engelse troon.
Ingeborg was twintig jaar lang gevangene geweest in Frankrijk. Om politieke redenen was ze nu niet alleen vrij, maar ook weer koningin geworden, met het respect en de waardigheid waar ze sinds haar trouwdag in 1193 recht op had. Haar echtgenoot keerde echter nooit terug naar haar bed; het was slechts voor de schijn. Zijn zoon Lodewijk had nu zijn eigen zoon en erfgenaam, en het was dus niet nodig dat Filips fysiek bij Ingeborg was om de opvolging veilig te stellen. Op zijn sterfbed, in 1223, vroeg Filips II Augustus zijn zoon om Ingeborg goed te behandelen; in zijn testament liet hij haar 10.000 livres na. De nieuwe koning, Lodewijk VIII, en zijn zoon, Lodewijk IX, zouden beiden Ingeborg goed behandelen en haar alle respect betonen die haar toekwam als koningin-weduwe van Frankrijk. Een dergelijke actie had voor Lodewijk de politieke voorkeur; door Ingeborg te erkennen als wettige koningin van Frankrijk benadrukte hij dat Agnes dat niet was geweest en dat daarom haar kinderen, vooral Lodewijks halfbroer Filips, geen recht hadden op de troon (ondanks zijn legitimatie door de paus).
Na Filips’ dood liet Ingeborg missen opdragen voor zijn ziel, of dat nu uit plichtsbesef was, of als teken van vergeving, zullen we nooit weten. Als waardige en vrome weduwe trok ze zich daarna terug in de priorij van St Jean de l’Île, Corbeil. Ze stierf in 1238, overleefde haar echtgenoot met meer dan veertien jaar en werd begraven in een kerk in Corbeil, na twintig van haar vijfenveertig jaar, als koningin, als gevangene van haar echtgenoot te hebben doorgebracht.
*
Foto’s met dank aan Wikipedia
Bronnen: Géraud, Hercule, Ingeburge de Danemark, reine de France, 1193-1236. Mémoire de feu Hercule Géraud, couronné par l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres dans sa séance du 11 août 1844. Artikel; Étienne de Tournai, geciteerd in Géraud, Hercule, Ingeburge de Danemark, reine de France, 1193-1236. Mémoire de feu Hercule Géraud, couronné par l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres dans sa séance du 11 août 1844. Artikel; Anna Belfrage Weep, Ingeborg, weep, (artikel) annabelfrage.wordpress.com; Goubert, Pierre De loop van de Franse geschiedenis; histoirefrance.net; historyofroyalwomen.com.
*
Mijn boeken
Komt 31 mei uit!
Defenders van de Normandische Kroon: The Rise and Fall of the Warenne Earls of Surrey vertelt het fascinerende verhaal van de Warenne-dynastie, van de successen en mislukkingen van een van de machtigste families in Engeland, vanaf de oorsprong in Normandië, via de verovering, Magna Carta, de oorlogen en huwelijken die leidden tot de uiteindelijke ondergang in de regeerperiode van Edward III.
Defenders of the Norman Crown: Rise and Fall of the Warenne Earls of Surrey verschijnt in het Verenigd Koninkrijk op 31 mei en in de VS op 6 augustus. Het is nu te bestellen bij Pen & Sword Books, Amazon in de UK en US en Book Depository.
Ook van Sharon Bennett Connolly:
Ladies of Magna Carta: Women of Influence in Thirteenth Century England kijkt naar de relaties van de verschillende adellijke families in de 13e eeuw, en hoe zij werden beïnvloed door de Baronnenoorlogen, Magna Carta en de nasleep daarvan; de banden die werden gevormd en die werden verbroken. Het is nu verkrijgbaar bij Pen & Sword, Amazon en bij Book Depository wereldwijd.
Heroines of the Medieval World vertelt de verhalen van enkele van de meest opmerkelijke vrouwen uit de Middeleeuwse geschiedenis, van Eleanor van Aquitaine tot Julian of Norwich. Nu verkrijgbaar bij Amberley Publishing, Amazon en Book Depository.
Silk and the Sword: The Women of the Norman Conquest traceert het wel en wee van de vrouwen die een belangrijke rol speelden in de gedenkwaardige gebeurtenissen van 1066. Nu verkrijgbaar bij Amazon, Amberley Publishing, Book Depository.
Je kunt nieuwe artikelen als eerste lezen door op de knop ‘Volgen’ te klikken, onze Facebook-pagina te liken of me te volgen op Twitter en Instagram.
*