De term cultuur, afkomstig van het Latijnse cultus, verwijst naar de cultivering van de menselijke geest en van de intellectuele vermogens van de mens. De definitie ervan is in de loop van de geschiedenis gemuteerd: sinds het tijdperk van de Verlichting wordt cultuur geassocieerd met beschaving en vooruitgang.
In het algemeen is cultuur een soort sociaal weefsel dat de verschillende vormen en uitingen van een bepaalde samenleving omvat. Daarom zijn gewoonten, gebruiken, manieren van zijn, rituelen, soorten kleding en gedragsnormen allemaal aspecten van cultuur.
Een andere definitie stelt dat cultuur het geheel is van informatie en vaardigheden waarover een individu beschikt. Volgens de UNESCO stelt cultuur de mens in staat tot zelfreflectie: door middel van cultuur ontdekt de mens waarden en zoekt hij naar nieuwe betekenissen.
Cultuur kan op verschillende manieren worden ingedeeld en gedefinieerd, afhankelijk van de gevolgde analytische benadering. Zo hebben sommige geleerden cultuur onderverdeeld in actueel (met inbegrip van een lijst van categorieën), historisch (cultuur als sociaal erfgoed), mentaal (complex van ideeën en gewoonten), structureel (patronen en onderling samenhangende symbolen) en symbolisch (willekeurig toegekende betekenissen die door een samenleving worden gedeeld).
Binnen het begrip actuele cultuur moeten we onder meer gewoonten, geloofsovertuigingen, religie, tradities, gedragsvormen, feesten en de samenleving rekenen. De studie ervan geeft ons de mogelijkheid verschillende kennis te groeperen in welomschreven thema’s die onafhankelijk van elkaar worden behandeld: economie en sociale organisatie zijn twee duidelijke voorbeelden.
Topische cultuur wordt duidelijk onderscheiden van historische cultuur, die ons in staat stelt na te denken over en inzicht te krijgen in de affectieve en effectieve relatie die bestaat tussen elke groep mensen en hun eigen verleden. De studie ervan is gebaseerd op de gebeurtenissen van onze geschiedenis, waarbij de tijd als parameter wordt genomen. Aangezien zij niet beperkt blijft tot de waarneming van historische literatuur, omvat dit type cultuur meer dan geschiedschrijving.
Wat de symbolische cultuur betreft, kunnen wij hieraan toevoegen dat dit het vermogen van de mens is om de tradities van elke generatie op te nemen en ze met de volgende te delen. De naam komt van het feit dat deze overgebrachte elementen, die draaien om gedrag, niet materieel zijn. Andere fundamentele punten van de symbolische cultuur zijn waarden en normen, die beide sterk verbonden zijn met groepen mensen en onmogelijk op iedereen kunnen worden toegepast.
Cultuur kan ook worden onderscheiden naar de mate van ontwikkeling: primitief (die culturen met weinig technische ontwikkeling en geen neiging tot vernieuwing), beschaafd (bijgewerkt door de productie van nieuwe elementen), pregeletterd (heeft het schrift niet ingevoerd) en geletterd (gebruikt zowel geschreven als mondelinge taal).
Ten slotte zij opgemerkt dat er in moderne kapitalistische samenlevingen een culturele industrie bestaat, met een markt waar culturele goederen worden aangeboden onder voorbehoud van de wetten van vraag en aanbod van de economie. Hoewel het oorspronkelijk zo werd genoemd, wordt het nu gebruikt in het meervoud, culturele industrieën. Het omvat de schepping, demonstratie en distributie van culturele goederen en diensten.
In het dagelijks spraakgebruik wordt de term cultuur vaak misbruikt om iemands opleidingsniveau aan te duiden, hetzij om hem te bekritiseren omdat hij niet voldoende is opgeleid, hetzij om hem te feliciteren met het tegendeel. Zinnen als “Maar wat een gebrek aan cultuur!” of “Je kunt zien dat hij veel cultuur heeft” zijn niet juist, want we hebben allemaal cultuur, we zijn vanaf onze geboorte ondergedompeld in een cultuur die met ons overeenkomt.