Grieks vuur was een oud superwapen dat door het Byzantijnse keizerrijk werd ontworpen en met groot succes werd gebruikt. Het exacte recept was een streng bewaakt geheim dat nu verloren is gegaan.
Grieks vuur zou het krachtigste wapen van het Christendom worden gedurende meer dan 700 jaar.
Grieks vuur werd zo belangrijk voor de Byzantijnen dat keizer Romanos II (regeerde tussen 959-963 AD) verklaarde dat drie dingen nooit in handen van de vijand mochten komen. Dat zijn de Byzantijnse keizerlijke regalia, een koninklijke prinses, en Grieks vuur.
Hoewel brandstichtende wapens niets nieuws zijn in de oorlog, b.v. brandende pijlen en vuurpotten enz, is het duidelijk dat Grieks Vuur iets heel speciaals was. In het volgende artikel zullen we onderzoeken wat het was, hoe het werd gebruikt en wat het precieze recept ervan was.
Wat is Grieks vuur?
Grieks vuur was een brandgevaarlijk wapen, ontwikkeld en gebruikt door het Byzantijnse Rijk, dat zowel te land als ter zee werd gebruikt. Uit verslagen uit die tijd, maar ook uit hedendaagse beelden, blijkt dat het een soortgelijk effect zou hebben gehad als napalm in onze tijd.
Het echte Griekse vuur moet niet worden verward met wat de kruisvaarders Grieks vuur noemden. Dit laatste was een mengsel van salpeter en terpentijn, maar echt Grieks vuur was inderdaad een veel krachtiger substantie.
Historische bronnen geven aan dat het oorspronkelijk werd bedacht onder het bewind van Constantijn IV Pogantus (668-685). Een Grieks sprekende Syrische vluchteling, Callinicus van Heliopolis, zou het recept rond 678 AD hebben verfijnd.
Verschrijvingen uit die tijd vertellen hoe Grieks vuur spontaan vlam vatte en niet kon worden geblust met water. Integendeel, het bleek hevig te branden als het in contact kwam met water en het kleefde aan alles waarmee het in contact kwam.
Als dit waar is, zou het inderdaad een zeer krachtig marinewapen zijn geweest.
Het brandstichtende brouwsel kon op verschillende manieren worden ingezet. Het werd in potten gegooid of gelost uit hand- of scheepsbuizen. In het geval van de laatste, kan het, ogenschijnlijk, worden beschouwd als vergelijkbaar met een moderne vlammenwerper.
Interessant, het lijkt erop dat het kon worden tegengegaan, althans gedeeltelijk. Arabische verslagen uit die tijd vertellen dat de kleverige vloeistof zich niet hechtte aan zware doeken of leer dat in azijn was gedrenkt.
Grieks Vuur: De geheime formule van Callinicus
Het wordt algemeen aangenomen dat Grieks Vuur is ontwikkeld door één Griekse christen, Kallinikos (alias Callinicus) van Heliopolis. Hij was rond 668 n.Chr. uit het door moslims bezette Syrië naar Constantinopel ontsnapt.
Hoewel bekend is dat een soortgelijke stof al lang voor Callinicus bestond. Het koninkrijk Pontus gebruikte een soortgelijk mengsel tegen de Romeinen tijdens de Mithridatische oorlogen in de 1e eeuw v. Chr. Callinicus gebruikte dit waarschijnlijk als de basis voor Grieks vuur, maar maakte het veel krachtiger en gemakkelijker te gebruiken.
Hoewel het exacte recept een goed bewaard geheim was, is bekend dat lichte petroleum of nafta een van de belangrijkste ingrediënten was. Dit was waarschijnlijk afkomstig van de Krim.
Er wordt wel gespeculeerd dat Grieks vuur waarschijnlijk bestond uit een mengsel van petroleum, pek, zwavel, dennen- of cederhars, kalk en bitumen.
Sommigen hebben zelfs gespeculeerd dat er ook buskruit of “gesmolten salpeter” in vermengd zou kunnen zijn. De toevoeging van zwavel zou het mengsel wel eens het dreunende geluid kunnen hebben gegeven waar het Griekse vuur zo bekend om zou zijn.
Het proces om de vloeistof te maken moet zeer gevaarlijk zijn geweest. Vooral als het zo vluchtig was als in hedendaagse verslagen wordt gesteld.
De destillatie van petroleum, als die al werd gebruikt, moet ook een voor die tijd zeer geavanceerde technologie hebben gevergd.
Omdat de formule alleen van keizer op keizer werd doorgegeven is er verder weinig bekend over het Griekse vuur. Deze voorzorgsmaatregel was zo succesvol dat het meer dan 700 jaar geheim werd gehouden en sindsdien voor de geschiedenis verloren is gegaan.
Historici hebben desondanks enkele gedeeltelijke recepten gevonden uit Byzantijnse bronnen. Bekende voorbeelden zijn die van Anna Komnene’s Alexiad en De Ceremoniis Aulae Byzantinae van Constantijn VII Porphyrogenitus.
Volgens Anna:-
“Dit vuur wordt gemaakt door de volgende kunsten. Van de pijnboom en sommige van dergelijke groenblijvende bomen wordt brandbare hars verzameld. Dit wordt met zwavel ingewreven en in buizen gedaan, en wordt door de mensen die het gebruiken met hevige en voortdurende adem naar buiten geworpen. Dan ontmoet het op deze manier het vuur op de punt en vangt het licht en valt als een vurige wervelwind op de gezichten van de vijanden.”
Grieks vuur was een verwoestend wapen
Grieks vuur schijnt voor het eerst in woede te zijn gebruikt in 673 n.Chr. tijdens het eerste Arabische beleg van Constantinopel. Een overvallende Arabische vloot die Constantinopel (het huidige Istanbul) wilde plunderen, werd vernietigd door Griekse schepen die bewapend waren met hun nieuwe superwapen.
De schepen waren uitgerust met buizen aan hun boeg. Onder het bevel van Constantijn de IV, werd de gehele Arabische vloot gedecimeerd met behulp van hun nieuwe uitvinding. Het Arabische landleger, dat nu de steun van hun vloot miste, werd gedwongen het beleg te breken en zich terug te trekken.
Grieks vuur werd later gebruikt door een andere Byzantijnse keizer, Leo III de Isauriër, om een andere Arabische aanval in 717 af te slaan. Het werd ook gebruikt door Romanus I Lecapenus tegen een Russische vloot in de 10e eeuw.
Johannes I Tzimisces gebruikte Grieks vuur ook met groot effect tijdens een veldslag over land in 972 n.Chr. toen hij de stad Preslav bevrijdde van de Russen. Tussen 988 en 989 AD combineerde Basil II een troepenmacht van Vikingen, de Varangiaanse Garde, met het Byzantijnse superwapen om een opstand onder leiding van Bardas Phokas neer te slaan.
Het wapen lijkt inderdaad zeer dodelijk te zijn geweest, met name tijdens zeeslagen. Om deze reden is door sommige historici aangevoerd dat het Griekse vuur wel eens de belangrijkste reden zou kunnen zijn voor het lange voortbestaan van het Byzantijnse Rijk.
Om deze reden was Grieks vuur een streng bewaakt staatsgeheim, waarvan slechts enkele mensen de exacte samenstelling kenden. Dit geheim werd zo goed bewaard dat de precieze samenstelling tot op de dag van vandaag onbekend is, maar de reputatie is nog even sterk als meer dan een millennium geleden.