Mausoleum te Halicarnassus

Mausoleum te Halicarnassus

Video: Ter ere van de koning: Het Mausoleum van Halicarnassus

In 377 v. Chr. was de stad Halicarnassus de hoofdstad van een klein koninkrijk aan de Middellandse-Zeekust van Klein-Azië. In dat jaar stierf de heerser van dit land, Hecatomnus van Mylasa, en liet de controle over het koninkrijk na aan zijn zoon, Mausolus. Hecatomnus, een plaatselijke satraap van de Perzen, was eerzuchtig geweest en had zich meester gemaakt van verschillende naburige steden en districten. Vervolgens breidde Mausolus tijdens zijn bewind het grondgebied nog verder uit, zodat het uiteindelijk het grootste deel van het zuidwesten van Klein-Azië omvatte.

Mausolus heerste met zijn koningin Artemisia 24 jaar lang over Halicarnassus en het omringende gebied. Hoewel hij afstamde van de plaatselijke bevolking, sprak Mausolus Grieks en bewonderde hij de Griekse manier van leven en regeren. Hij stichtte vele steden naar Grieks ontwerp langs de kust en moedigde de Griekse democratische tradities aan. De dood van Mausolus.

In 353 v. Chr. stierf Mausolus, zijn koningin Artemisia, die ook zijn zuster was, bedroefd achterlatend (in Caria was het de gewoonte dat heersers met hun eigen zusters trouwden). Als eerbetoon aan hem besloot zij de prachtigste graftombe ter wereld voor hem te bouwen. Het werd zo’n beroemd bouwwerk dat de naam van Mausolus nu door het woord mausoleum geassocieerd wordt met alle statige graftombes in de wereld. Het gebouw, rijk aan beeldhouwwerk en houtsnijwerk in reliëf, was zo mooi en uniek dat het een van de zeven wereldwonderen van de Oude Wereld werd.

Artemisia besloot dat bij de bouw van de graftombe kosten noch moeite mochten worden gespaard. Ze stuurde boodschappers naar Griekenland om de meest getalenteerde kunstenaars van die tijd te vinden. Onder hen waren de architecten Satyros en Pytheos, die de algemene vorm van de tombe ontwierpen. Andere beroemde beeldhouwers die werden uitgenodigd om aan het project bij te dragen waren Bryaxis, Leochares, Timotheus en Scopas van Paros (die verantwoordelijk was voor de herbouw van de tempel van Artemis in Efeze, een ander van de wonderen). Volgens de historicus Plinius namen Bryaxis, Leochares, Timotheus en Scopas elk een zijde van de tombe voor hun rekening om te versieren. Bij deze beeldhouwers voegden zich nog honderden andere werklieden en ambachtslieden. Samen voltooiden zij het gebouw in de stijlen van drie verschillende culturen: Egyptisch, Grieks en Lycisch.

De tombe werd gebouwd op een heuvel die over de stad uitkeek. Het geheel stond in het midden van een omsloten binnenplaats op een stenen platform. Een trap, geflankeerd door stenen leeuwen, leidde naar de top van dit platform. Langs de buitenmuur van de binnenplaats stonden vele standbeelden die goden en godinnen voorstelden. Op elke hoek bewaakten stenen krijgers, te paard, de graftombe.

In het midden van het platform bevond zich de tombe zelf. Het bouwwerk, dat voor het grootste deel van marmer was gemaakt, rees op als een vierkant, taps toelopend blok tot ongeveer een derde van de 140 voet hoogte van het Mausoleum. Dit gedeelte was bedekt met reliëf beeldhouwwerk met actiescènes uit de Griekse mythen/geschiedenis. Eén deel toonde de strijd van de Centauren met de Lapithen. Een ander beeldde Grieken uit in gevecht met de Amazones, een ras van krijgervrouwen. Bovenop dit deel van de tombe stonden zesendertig slanke zuilen die een derde van de hoogte besloegen. Tussen elke zuil stond een ander beeld. Achter de zuilen bevond zich een massief blok dat het gewicht van het massieve dak van de tombe droeg.

Het dak, dat het grootste deel van het laatste derde deel van de hoogte besloeg, had de vorm van een trapsgewijze piramide met 24 niveaus. Bovenop de tombe bevond zich het voorlaatste beeldhouwwerk dat Pytheos zo begeerde: Vier massieve paarden trekken een strijdwagen waarin afbeeldingen van Mausolus en Artemisia rijden.

De stad in crisis

Zodra de bouw van de graftombe begon, bevond Artemisia zich in een crisis. Rhodos, een eiland in de Egeïsche Zee tussen Griekenland en Klein-Azië, was veroverd door Mausolus. Toen de Rhodiërs van zijn dood hoorden, kwamen zij in opstand en zonden een vloot schepen uit om de stad Halicarnassus in te nemen. Wetende dat de Rhodische vloot onderweg was, verborg Artemisa haar eigen schepen op een geheime plaats aan de oostkant van de haven van de stad. Nadat troepen van de Rhodische vloot van boord waren gegaan om aan te vallen, deed Artemisia’s vloot een verrassingsaanval, veroverde de Rhodische vloot, en sleepte deze de zee op.

Artemisa zette haar eigen soldaten op de binnenvallende schepen en voer ze terug naar Rhodos. De Rhodiërs dachten dat de teruggekeerde schepen hun eigen zegevierende zeemacht waren, maar slaagden er niet in zich te verdedigen en de stad werd gemakkelijk veroverd, waarmee de opstand was beëindigd.

Artemisa leefde slechts twee jaar na de dood van haar man. Beiden zouden worden begraven in de nog onvoltooide graftombe. Volgens Plinius besloten de ambachtslieden na de dood van hun beschermheer te blijven en het werk af te maken, “omdat het tegelijk een gedenkteken was van hun eigen roem en van de kunst van de beeldhouwer.” Het Mausoleum keek eeuwenlang uit over de stad Halicarnassus. Het was onaangeroerd toen de stad in 334 v. Chr. in handen viel van Alexander de Grote en was nog steeds onbeschadigd na aanvallen van piraten in 62 en 58 v. Chr. Het stond zo’n 17 eeuwen boven de ruïnes van de stad. Een reeks aardbevingen in de 13e eeuw verbrijzelde de zuilen en deed de stenen strijdwagen op de grond storten. In 1404 na Christus was alleen de basis van het Mausoleum nog herkenbaar.

Verwoesting door de kruisvaarders

De kruisvaarders, die weinig respect hadden voor de oude cultuur, bezetten de stad vanaf de 13e eeuw en recycleerden veel van de bouwsteen in hun eigen bouwwerken. In 1522 zorgden geruchten over een Turkse invasie ervoor dat de kruisvaarders het kasteel van Halicarnassus (dat toen Bodrum heette) versterkten en sommige van de overgebleven delen van de graftombe werden opgebroken en binnen de kasteelmuren gebruikt. Delen van gepolijst marmer uit de tombe zijn daar vandaag de dag nog steeds te zien.

In die tijd ging een groep ridders de basis van het monument binnen en ontdekte de kamer met daarin een grote doodskist. Toen ze besloten dat het te laat was om de kist die dag nog te openen, keerden ze de volgende ochtend terug en troffen de tombe, en de eventuele schat die deze bevatte, geplunderd aan. De lichamen van Mausolus en Artemisia waren ook verdwenen. De ridders beweerden dat Moslim dorpelingen verantwoordelijk waren voor de diefstal, maar het is waarschijnlijker dat sommige kruisvaarders zelf de graven hebben geplunderd.

Voordat ze veel van het overgebleven beeldhouwwerk van het Mausoleum in kalk voor gips vermaalden, verwijderden de ridders een aantal van de beste werken en plaatsten ze in het kasteel van Bodrum. Daar bleven ze drie eeuwen. In die tijd verkreeg de Britse ambassadeur verschillende van de beelden uit het kasteel, die zich nu in het British Museum bevinden.

Resten gevonden door Charles Newton

In 1846 stuurde het Museum de archeoloog Charles Thomas Newton om meer resten van het Mausoleum te zoeken. Hij had een moeilijke taak. Hij kende de exacte locatie van de graftombe niet, en de kosten van het opkopen van alle kleine stukjes land in de omgeving om ernaar te zoeken zouden astronomisch zijn geweest. In plaats daarvan bestudeerde Newton de verslagen van schrijvers uit de oudheid, zoals Plinius, om bij benadering de grootte en de plaats van het gedenkteken te bepalen, en kocht vervolgens een stuk grond op de meest waarschijnlijke plaats. Gravend verkende Newton de omgeving via tunnels die hij onder de omliggende percelen groef. Hij slaagde erin enkele muren, een trap en tenslotte drie hoeken van de fundering te lokaliseren. Met deze kennis kon Newton uitvinden welke stukken land hij nog meer moest kopen.

Newton groef vervolgens de site op en vond delen van de reliëfs die de muur van het gebouw versierden en delen van het getrapte dak. Ook werd een gebroken stenen wagenwiel van het beeldhouwwerk op het dak ontdekt, zo’n zeven voet in doorsnee. Tenslotte vond hij twee beelden waarvan hij dacht dat het de beelden van Mausolus en Artemisia waren die op de top van het gebouw hadden gestaan. Ironisch genoeg had de aardbeving die hen op de grond deed vallen, hen gered. Ze waren verborgen onder het sediment en vermeden zo het lot te worden verpulverd tot mortel voor het kasteel van de kruisvaarders.

Dagelijks staan deze kunstwerken in de Mausoleumzaal van het British Museum. Daar waken de beelden van Mausolus en zijn koningin voor altijd over de weinige gebroken resten van de prachtige tombe die zij voor hem bouwde.