THE WARWICK ELT

The Status of English and Other Languages in Senegal

*Oumar Moussa Djigo

Abstract

The spread of English around the world and its international status as a lingua franca have shaken many boundaries and laid its tentacles in many countries previously colonised by the British empire. A good number of African countries have also witnessed this ‘linguistic imperialism’ which took the fore at the expense of local languages. As a result, countries like Nigeria, Ghana, South Africa, Gambia, to quote but a few, have English as their official language. Westafrikaanse landen als Ivoorkust, Burkina Faso, Benin en Senegal hebben echter tijdens de kolonisatie onder de vlag van Frankrijk geleefd en hebben daarom het Frans aangenomen als hun officiële taal in het onderwijs, de media en voor alle administratieve doeleinden. Ondanks dit feit is de status van het Engels in Senegal enorm gestegen en leren Senegalezen de taal van Shakespeare voor verschillende doeleinden. In dit artikel zal vooral worden ingegaan op de rollen en functies van het Engels en andere talen in Senegal.

Inleiding

In Senegal wordt Engels als tweede taal onderwezen. Frans is de officiële en koloniale taal die wordt gebruikt voor administratieve en academische doeleinden. Er zijn echter verschillende etnische groepen, waardoor er in verschillende delen van het land zes verschillende lokale talen worden gesproken. Hoewel de Engelse taal in het bedrijfsleven, de handel, het toerisme en de internationale uitwisselingen een hoge vlucht heeft genomen, wordt zij nog steeds beschouwd als een vreemde taal die op het niveau van de middelbare school wordt onderwezen. Het heeft duidelijk een prominente plaats verworven in het Senegalese leerplan als gevolg van de inzet van de beoefenaars en de steun van buitenlandse instituten voor Engels zoals de British Council en het regionale bureau voor Engels van de Amerikaanse ambassade, maar het wordt nog steeds voor specifieke doeleinden gebruikt.

Rollen en functies van andere talen

De culturele en etnische diversiteit in Senegal is een opmerkelijk kenmerk onder de Westafrikaanse landen. In feite zijn er zes officieel erkende lokale talen (Pular, Serere, Wolof, Diola, Soninke, Manding) die door verschillende etnische groepen in het hele land worden gesproken.

Ondanks deze meertaligheid wordt het Wolof op grote schaal gebruikt voor communicatiedoeleinden door de regering, aan het hof, in de nationale vergadering en zelfs als een medium voor het onderwijs. Volgens Malherbe (1989) “is het Wolof een van de Afrikaanse talen die een onbetwistbare culturele uitbreiding heeft gekend. Het is de ‘Lingua Franca’ geworden van veel Senegalezen van verschillende etnische groepen”. Dit is onbetwistbaar waar, want zelfs de president van de republiek spreekt de bevolking in het Frans en het Wolof toe. Het internationale elektronische tijdschrift voor taalwetenschappen (Sudlangues) heeft ook vastgesteld dat 80% van de bevolking het Wolof als communicatiemiddel gebruikt, hoewel slechts 44% van hen het als moedertaal heeft. Ondanks deze feiten blijft het Wolof een wijdverspreide taal met 3.450.000 sprekers van de taal. (Ethnologue.com)

Senegal herbergt, net als veel andere landen, immigranten van verschillende nationaliteiten. Volgens de website Ethnologue is er een enorme verscheidenheid aan immigrantentalen, zoals Bambara (70.000), Kabuverdiano (34.000), Krio (6.100), Mooré (937.000), Portugees (1.700) en Vietnamees (2.500), voornamelijk in de hoofdstad.

Als voormalige Franse kolonie heeft Senegal onder de regering van Leopold Senghor (eerste president en prominent figuur van de Franse academie), het Frans als officiële taal aangenomen, ondanks de brandende ambities van veel voorstanders om de lokale talen in het nationale leerplan op te nemen. Volgens Diallo, een Senegalees schrijver, “achtte Senghor het duidelijk dat het bevorderen van de nationale talen en het uiteindelijk gebruiken ervan als onderwijstalen een ernstige belemmering zou vormen voor de educatieve, economische en technologische vooruitgang van het land”. Wetenschapper en fervent voorstander van de nationale talen, Diop (1955), stelde dat “de Afrikaanse talen kunnen en moeten dienen als ontwikkelingsmiddel voor Afrika, omdat zij een medium voor kennis en wetenschap kunnen zijn” (geciteerd in Cisse, 2005: 109).

Op universitair niveau worden lokale talen als Wolof, Serere, Pular en Diola echter nog steeds als tweede taal onderwezen, om de sprekers van die talen te helpen de werking van hun moedertaal beter te begrijpen. Mijn broer, die Engels studeerde aan de universiteit, had het Pular als tweede taal gekozen, wat zijn taalvaardigheid verrijkte en hem in staat stelde de overeenkomsten tussen het Pular en andere vreemde talen te herkennen.

De inspanningen van Senghor, gesteund door het Franse koloniale systeem, waren niet tevergeefs, want de status van het Frans als officiële taal is in het eerste decreet van de Senegalese grondwet (2001) als volgt vastgelegd: “De officiële taal van de republiek Senegal is het Frans. De nationale talen zijn Wolof, Pular, Diola, Malinke, Serere en Manding”. Als gevolg hiervan wordt Frans gebruikt als onderwijsmedium op lager, middelbaar en universitair niveau.

Rollen en functies van het Engels in Senegal

De mensen in Senegal zijn altijd blootgesteld geweest aan de Engelse taal door de handel van lokale goederen van en naar Gambia, een Engelstalig land dat bijna binnen het Senegalese grondgebied ligt. Engels Taalonderwijs (ELT) werd echter geïntroduceerd in het Senegalese curriculum tijdens het kolonialisme met het Franse onderwijssysteem, dat verplicht was voor alle Franse koloniën. Engels wordt dan ook beschouwd als een verplicht vak op secundair niveau voor alle leerlingen. Hoewel andere vakken zoals Spaans, Duits, Portugees en Arabisch nog steeds op school worden bestudeerd, is de studie van het Engels om verschillende redenen uitgebreider.

Uit een onderzoek dat in 2011 door de British Council werd uitgevoerd, bleek dat Senegal op het gebied van ELT de eerste plaats inneemt onder de Franstalige landen in West-Afrika. Dit is vooral het resultaat van goede opleidingsprogramma’s voor leraren, dynamische regionale Engelse cellen, het gebruik van moderne onderwijsmethoden, efficiënte Engelse taalcentra en een geschikte geografische ligging. Het onderzoek getiteld The English Language in Francophone West Africa toonde aan dat Senegal een goede Engelse taalvaardigheid heeft in tegenstelling tot andere landen zoals Ivoorkust, Mali, Burkina Faso, Mauritanië, Togo en Benin. “Senegal is een open venster naar vreemde culturen uit Engelstalige landen en Dakar is een internationaal uitwisselingsplatform dat mensen in staat stelt valide communicatieve competenties te verwerven”(Kebe, 2001)

Het is nogal moeilijk om te stellen dat Senegal behoort tot wat Griffler (2002) noemt “de niet-moedertaal sprekende gemeenschap van het Engels”, maar het leren van de Engelse taal is verplicht op de middelbare school en in verschillende gebieden van graduate en undergraduate studies. Engels wordt vooral gebruikt in het bedrijfsleven, de handel en internationale uitwisselingen, omdat Senegal door zijn geografische ligging bekend staat als de deur van West-Afrika, en Dakar is uitgegroeid tot een internationaal uitwisselingsgebied waar jaarlijks topconferenties en conferenties worden gehouden.

De ontwikkeling van een ELT-vereniging in Senegal is het resultaat van de samenwerking die haar beoefenaars hebben met buitenlandse instituten voor Engelse taal. De vereniging van leraren Engels in Senegal (ATES), het Verenigd Koninkrijk en de VS dragen in belangrijke mate bij tot de groei en de bevordering van het Engels via de British Council, het British Senegalese Institute (BSI), samen met het English Language Institute (ELI) van Dakar en het Dakar English Language Centre (DELC). Deze instituten spelen een enorme rol in de vooruitgang van de taal door te investeren in professionele ontwikkelingsprogramma’s en mensen in contact te brengen met geschikte leermogelijkheden.

De Senegalese regering heeft zich het ambitieuze doel gesteld om het Engels op vele manieren te ondersteunen. Engels is zelfs het enige vakgebied waarvoor een speciaal bureau is ingesteld bij het ministerie van Onderwijs. Het bureau Engels is de pleitbezorger van de taal in het land en de leden zijn actieve mannen en vrouwen die in samenwerking met de Senegalese Nationale Raad (SNC) voorzien in alle behoeften op het gebied van ELT. Ik ben persoonlijk uitgenodigd en gesteund door het English Language office voor mogelijkheden met betrekking tot professionele ontwikkeling, lerarenopleiding en ELT workshops.

Op het nationale Engelse curriculum staat geschreven dat Engels met name het grootste belang krijgt omdat het internationale communicatie vergemakkelijkt en nieuwe samenwerkingsverbanden opent met landen als Gambia, Nigeria, Ghana, China en het Verenigd Koninkrijk. Dit idee om Engels voorrang te geven boven andere vreemde talen wordt in deze inzichtelijke woorden onderstreept.

Een taal kan tot prioriteit worden gemaakt in het vreemdetalenonderwijs van een land, ook al heeft deze taal geen officiële status. Het wordt de taal die kinderen het meest waarschijnlijk zal worden onderwezen als ze op school komen, en de taal die het meest beschikbaar is voor volwassenen. (Gradol, 2006).

Dit idee kan gemakkelijk in verband worden gebracht met de status die het Engels heeft ten opzichte van andere vreemde talen zoals Spaans en Duits in mijn land. Als leraar Engels voor jongeren en volwassenen, heb ik gemerkt dat beide leeftijdsgroepen echt geïnteresseerd zijn in het leren van Engels om zo hun taalvaardigheid te verbeteren. Het is zelfs zo dat mijn low intermediate leerlingen in staat zijn om een breed scala aan communicatieve vaardigheden te gebruiken die ze moeilijk kunnen gebruiken in het Frans, een taal die ze al meer dan zes jaar leren. Het was verrassend om een van mijn jonge leerlingen te horen zeggen: “Ik maak minder fouten in Engelse dictees dan in Franse.”

Aan de andere kant heeft de Vereniging van Leraren Engels in Senegal innovatieve activiteiten opgezet om de Engelse clubs uit het hele land in staat te stellen hun Engels te verbeteren en te verbeteren door middel van academische wedstrijden. English Lovers Awards’ is een nationaal uitgezonden TV-programma waarin studenten van verschillende middelbare scholen met elkaar concurreren op het gebied van grammatica, woordenschat en actuele debatthema’s.

In de afgelopen tien jaar zijn er in Dakar een paar tweetalige scholen geweest die 50% van hun lesprogramma in het Engels aanbieden. De Senegalese Amerikaanse tweetalige school (SABS), Yavuz Selim, en het West-Afrikaanse college van de Atlantische Oceaan (WACA) leiden in een vierjarenprogramma duizenden vloeiend Engels sprekenden op die aan prestigieuze universiteiten in de VS of in het VK gaan studeren. Deze tweetalige scholen gebruiken het Engels niet alleen als doeltaal, maar ook als middel om andere vakken te onderwijzen, zoals wetenschap en technologie.

Ondanks het feit dat de meeste Senegalese schrijvers het Frans gebruiken voor hun creatieve geschriften, is er een belangrijk aantal academische boeken geproduceerd op het gebied van ELT en literatuur. Om de interculturele competentie van onze leerlingen te ontwikkelen, hebben plaatselijke EFL-leraren bijgewerkte leerprogramma’s en tekstboeken geproduceerd die momenteel in het hele land worden gebruikt. Go for English Senegal’ en ‘Stay Tuned’ zijn twee relevante boeken geschreven door Senegalese beoefenaars van het Engels die ik met mijn studenten gebruik. Een grondig gebruik van deze tekstboeken stelt de leerlingen in staat om communicatieve competentie te verwerven, het vermogen om zich te verhouden tot andere culturen in een ‘cultureel vriendelijke’ klas.

Veel Senegalese wetenschappers, academici, bankprofessionals en studenten die deelnemen aan internationale bijeenkomsten of die van plan zijn om in Engelssprekende landen te gaan studeren, zijn gebonden aan het verbeteren van hun Engelse taalvaardigheid. “Aangezien onze lokale taal niet het internationale niveau kan bereiken dat ons land nodig heeft, is het hoog tijd dat Senegal de Engelse taal volledig integreert in zijn onderwijs en in de media”(Thiam,.2013:). Pape Sadio Thiam denkt dat het Frans Senegal gevangen houdt in een beperkt Franstalig hokje, terwijl het Engels de grenzen zou openen naar globale beschaving, communicatie en consumptie. Gradol noemt dit idee van concurrentie tussen het Engels en de andere talen in de volgende regels:

Het is in Afrika dat nu de meest verhitte debatten ontstaan over de plaats van het Engelstalig onderwijs. Het Engels concurreert als onderwijsmedium met andere postkoloniale talen zoals Frans en Portugees, maar ook met de lokale moedertalen. (Gradol, 2006, p.83)

Voor veel jongeren staat Engels voor ruimdenkendheid, vrijheid en mondiaal burgerschap. Er is een merkbare invloed op de jonge generatie van wat bekend staat als ’the American way of life’. Veel jongeren in mijn verschillende klassen leven met deze Amerikaanse droom, die zij rechtstreeks in verband brengen met vloeiend Engels kunnen spreken. Dit is het resultaat van de opmerkelijke impact van de media, de muziek, de films en de nieuwe technologie waar deze digital natives in ronddolen.

Om te kunnen reizen en communiceren, leren veel zakenmensen die nooit naar school zijn geweest, Engels voor hun specifieke behoeften. Zij zijn algemeen bekend als de “Modou-Modou” wat betekent analfabete zakenmannen met opmerkelijke communicatieve vaardigheden. Dit idee van het gebruik van het Engels als extra taal wordt vooral in verband gebracht met Kachru (1990) die stelde dat “de taal nu toebehoort aan hen die haar als eerste taal gebruiken, en aan hen die haar als extra taal gebruiken, hetzij in haar standaardvorm, hetzij in haar gelokaliseerde vorm”. De Modou-Modou hebben hun weg in de handel gevonden dank zij hun vrijheid en hun vermogen om Engels in zijn gelokaliseerde vorm te spreken. Met andere woorden, de universele kracht van het Engels spoort Senegalezen met verschillende academische achtergronden en sociale status aan om de taal te leren om aan hun communicatiebehoeften te voldoen, want “Engels is het besturingssysteem van de wereldwijde conversatie” (British Council, 2013: 2).

Conclusie

In een notendop, Senegal maakt deel uit van de West-Afrikaanse Franstalige landen met het Frans als officiële taal, maar de taal van Shakespeare is op verschillende terreinen een prominente plaats aan het innemen. Ondanks de pluraliteit van lokale talen wordt de koloniale taal gebruikt als onderwijsmedium in het onderwijs, in de administratie en in de media. De pro-activiteit van de beoefenaars van ELT en de aanwezigheid van instituten voor de Engelse taal bevorderen en moedigen de mensen aan om Engels te leren en te integreren met het oog op globalisering en internationale uitwisseling. De mensen in Senegal zijn zich bewust van de verspreiding van het Engels in de wereld van vandaag en zij zijn bereid het te integreren en te gebruiken voor zijn primaire functie: communiceren met de wereld om wereldburgers te worden.

Malherbe, M. (1989). Les Langues de l’Humanité: Parijs: Seghers.

Crystal, D. (1997). Engels als wereldtaal. Cambrige: Cambridge University Press.

Gradol, D. (2006). English Next. London: The British council. Available online:http://englishagenda.britishcouncil.org/continuing-professional-development/cpd-researchers/English-next

British Council. (August 2013). The English effect: The Impact of English, What it’s worth to the UK and why it matters to the World. British Council report. Retrieved from: https://www.britishcouncil.org/organisation/policy-insight-research/research/the-english-effect

Cisse, M. (2005). Langues, Etats et Societé. Dakar: Cheikh Anta Diop university.

Retrieved from: http://www.sudlangues.sn/IMG/pdf/doc-109.pdf

British Council. (2011). The English Language Francophone west Africa. Retrieved from https://englishagenda.britishcouncil.org/continuing-professional-development/cpd-researchers/english-language-francophone-west-africa

Ethnologue: Languages of the World. (2016) Retrieved from https://www.ethnologue.com/country/SN

La Constitution de la Republique du Senegal: Espace Francophonie.

Retrieved from http://democratie.francophonie.org/IMG/pdf/Senegal.pdf

*Mr. Oumar Moussa Djigo from Senegal, West Africa served as a teacher of English as a Foreign Language at Abbe Fridoil junior high school in Dakar. Hij geeft al meer dan tien jaar Engelse les aan jonge leerlingen. Oumar werkt ook met volwassenen bij ELI (English Language Institute) waar hij lessen Engels voor banken en financiën geeft aan professionals van lokale banken. Hij heeft ook bijles gegeven aan leerlingen van tweetalige scholen van wie wordt verwacht dat ze beter presteren in andere vakken, en zo heeft hij meer geleerd over wetenschap en diverse andere onderwerpen. Hij is een ruimdenkend persoon. Hij houdt ervan nieuwe mensen te ontmoeten en houdt van reizen. Hij is een 2016 Hornby Scholar die MA in ELT studeert aan de Universiteit van Warwick, UK.