HEKATE

Greek Mythology >> Greek Gods >> Underworld Gods >> Hecate (Hekate)

HEKATE (Hecate) was the goddess of magic, witchcraft, the night, moon, ghosts and necromancy. Była jedynym dzieckiem tytanów Persesa i Asterii, od których otrzymała władzę nad niebem, ziemią i morzem.

Hekate pomagała Demeter w poszukiwaniach Persefony, prowadząc ją przez noc z płonącymi pochodniami. Po spotkaniu matki z córką została ministrem i towarzyszką Persefony w Hajdach.

Trzy mity o metamorfozie opisują pochodzenie jej zwierzęcych przyjaciół: czarnego psa i tchórza (wąsacza trzymanego przez starożytnych do polowania na robactwo). Pies to trojańska królowa Hekabe (Hekuba), która po upadku Troi skoczyła do morza i została przemieniona przez boginię. Tchórzem była albo czarownica Gale, zamieniona w karę za nietrzymanie moczu, albo Galinthias, akuszerka Alkmene (Alcmena), która została przemieniona przez rozwścieczoną boginię Eileithyię, ale adoptowana przez sympatyczną Hekate.

Hekate była zwykle przedstawiana w greckim malarstwie wazowym jako kobieta trzymająca dwie pochodnie. Czasami była ubrana w długą do kolan spódnicę panny i buty myśliwskie, podobnie jak Artemida. W posągach Hekate była często przedstawiana w potrójnej formie jako bogini skrzyżowań.

Jej imię oznacza „pracownicę z daleka” od greckiego słowa hekatos. Męska forma tego imienia, Hekatos, była powszechnym przydomkiem boga Apollona.

Hekate była identyfikowana z wieloma innymi boginiami, w tym Artemidą, Selene (Księżycem), Despoine, boginią morza Krataeis (Crataeis), boginią tauryjskich Khersonese w Skythii, nimfę Perseis z Kolchii, bohaterkę Ifigenię, boginie trackie Bendis i Kotys (Kotys), nimfę eubejską Mairę (Psią Gwiazdę), nimfę eleuzyjską Daeirę i nimfę bootyjską Herkynę (Hercynę).

FAMILIA HECATE

PARANCI

OFFSPRING

ENCYKLOPEDIA

HE′CATE (Hekatê), tajemnicza bogini, która według najbardziej powszechnej tradycji była córką Persaeusa lub Persesa i Asterii, stąd nazywana jest Perseis. (Apollod. i. 2. § 4; Apollon. Rhod. iii. 478.) Inni opisują ją jako córkę Zeusa i Demeter, i twierdzą, że została wysłana przez ojca w poszukiwaniu Persefony (Schol. ad Tleocrit. ii. 12); inni znów czynią ją córką Zeusa przez Pheraea lub przez Herę (Tzetz. ad Lyc. 1175; Schol. ad Theocrit. ii. 36); a jeszcze inni twierdzą, że była córką Leto lub Tartaru. (Procl. in Plat. Cratyl. p. 112 ; Orph. Argon. 975.) Homer nie wspomina o niej. Według najprawdziwszych tradycji była ona starożytnym trackim bóstwem i Tytanem, który od czasów Tytanów panował w niebie, na ziemi i w morzu, który obdarzał śmiertelników bogactwem, zwycięstwem, mądrością, szczęściem dla żeglarzy i myśliwych, pomyślnością dla młodzieży i stad bydła; lecz wszystkie te błogosławieństwa mogły być jednocześnie przez nią wstrzymane, jeżeli śmiertelnicy na nie nie zasługiwali. Była jedyną wśród tytanów, która zachowała tę moc pod rządami Zeusa, i była czczona przez wszystkich nieśmiertelnych bogów.

Pomagała też bogom w ich wojnie z Gigantami i zabiła Klitiusza. (Hes. Theog. 411-452; Apollod. i. 6. § 2.) Ta rozległa władza, jaką posiadała Hekate, była prawdopodobnie powodem, że później mylono ją i utożsamiano z kilkoma innymi bóstwami, a w końcu stała się mistyczną boginią, której misteria odprawiano w Samotrace (Lycoph. 77; Schol. ad Aristoph. Pac. 277) i w Eginie. (Paus. ii. 30. § 2; por. Plut. de Flum. 5.) Będąc bowiem królową całej natury, utożsamiamy ją z Demeter, Rheą (Cybele lub Brimo); będąc łowczynią i opiekunką młodzieży, jest tożsama z Artemidą (Curotrophos); a jako bogini księżyca uważana jest za mistyczną Persefonę. (Hom. Hymn. in Cer. 25, z komentarzem; Paus. i. 43, § 1.) Była ona dalej związana z kultem innych mistycznych bóstw, takich jak Cabeiri i Curetes (Schol. ad Theocrit. ii. 12; Strab. x. str. 472), a także z Apollem i Muzami. (Athen. xiv. s. 645; Strab. x. s. 468.) Podłoże powyższych pomyłek i utożsamień, zwłaszcza z Demeter i Persefoną, zawarte jest w homeryckim hymnie do Demeter; według tego hymnu była ona bowiem, obok Heliosa, jedynym bóstwem, które ze swej jaskini obserwowało porwanie Persefony. Z pochodnią w ręku towarzyszyła Demeter w poszukiwaniach Persefony, a kiedy ta ostatnia została odnaleziona, Hekate pozostała przy niej jako jej opiekunka i towarzyszka. W ten sposób staje się ona bóstwem niższego świata; ale pojęcie to nie pojawia się aż do czasów greckich tragediopisarzy, choć jest powszechnie aktualne wśród późniejszych pisarzy. W tym charakterze opisywana jest jako potężne i groźne bóstwo, panujące nad duszami zmarłych; jest boginią oczyszczeń i ekspiacji, a towarzyszą jej psy stygijskie (Orph. Lith. 48; Schol. ad Theocr l. c. ; Apollon. Rhod. iii. 1211; Lycoph. 1175; Horat. Sat. i. 8. 35; Virg. Aen. vi. 257). Przez Phorcosa stała się matką Scylli. (Apollon. Rhod. iv. 829; porównaj Hom. Od. xii. 124.) Jest jeszcze jedna bardzo ważna cecha, która wynikła z wyobrażenia o niej jako o piekielnym bóstwie, mianowicie uważano ją za istotę widmową, która nocą zsyła z niższego świata wszelkiego rodzaju demony i straszne zjawy, która uczy czarów i magii, która mieszka w miejscach, gdzie krzyżują się dwie drogi, na grobowcach i w pobliżu krwi zamordowanych. Ona też sama błąka się z duszami zmarłych, a jej zbliżanie się oznajmia skomlenie i wycie psów (Apollon. Rhod. iii. 529, 861, iv. 829; Theocrit. l. c. ; Ov. Heroid. xii. 168, Met. xiv. 405; Stat. Theb. iv. 428 ; Virg. Aen. iv. 609; Orph. Lith. 45, 47; Eustath. ad Hom. p. 1197, 1887; Diod. iv. 45). Wiele epitetów nadanych jej przez poetów zawiera aluzje do tych cech popularnego wierzenia, lub do jej postaci. Opisywana jest jako straszna, o trzech ciałach lub trzech głowach, jednej końskiej, drugiej psiej i trzeciej lwiej. (Orph. Argon. 975, &c.; Eustath. ad Hom. s. 1467, 1714). W dziełach sztuki przedstawiana była niekiedy jako pojedyncza istota, ale niekiedy także jako trójgłowy potwór. (Paus. ii. 28. § 8. 30. § 2.) Oprócz Samotraki i Eginy, znajdujemy wyraźne wzmianki o jej kulcie w Argos (Paus. ii. 30. § 2.) i w Atenach, gdzie miała sanktuarium pod nazwą Epipurgidia, na akropolu, niedaleko świątyni nicejskiej. (Paus. ii. 30. § 2.) Małe posążki lub symboliczne przedstawienia Hekate (hekataia) były bardzo liczne, szczególnie w Atenach, gdzie stały przed lub w domach, oraz w miejscach, gdzie dwie drogi krzyżowały się ze sobą; i wydaje się, że ludzie konsultowali się z takimi Hekatea jak z wyroczniami. (Aristoph. Vesp. 816, Lysistr. 64; Eurip. Med. 396; Porphyr. de Abstin. ii. 16; Hesych. s. v. Hekataia). Przy końcu każdego miesiąca w miejscach, gdzie krzyżowały się dwie drogi, wystawiano dla niej i dla innych zwiastunów zła naczynia z jedzeniem, a jedzenie to spożywali biedni ludzie. (Aristoph. Plot. 596 ; Plut. Synmpos. vii. 6.) Ofiary składane jej składały się z psów, miodu i czarnych jagniąt płci żeńskiej. (Plut Quaest. Rom. 49; Schol. ad Theocrit. ii. 12 ; Apollon. Rhod. iii. 1032.)

Źródło: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology.

CYTATY Z LITERATURY KLASYCZNEJ

PANOWANIE HECATE

I) OSOBY & ASTERIA

Apollonius Rhodius, Argonautica 3. 1035 (przeł. Rieu) (grecki epos C3rd p.n.e.) :
„Hekate, jedyna córka Persesa (mounogenes).”

Diodorus Siculus, Biblioteka Historii 4. 45. 1 (przeł. Oldfather) (grecki historyk C1st p.n.e.) :
„Powiedziano nam, że Helios (Słońce) miał dwóch synów, Aeetesa i Persesa, Aeetes był królem Kolchidy (Colchis), a drugi królem taurydzkiego Chersonezu, i że obaj byli niezwykle okrutni. Perses zaś miał córkę Hekate (Hekate), która przewyższała swego ojca w śmiałości i bezprawiu.”

Seneka, Medea 812 (przeł. Miller) (tragedia rzymska z C1 w. n.e.) :
„Widzę szybko sunący wóz Trywiusza…. O Perseis.”

II) NYX

Nyx (Noc) jako matka Hekate była prawdopodobnie utożsamiana z Asterią („Gwiezdną”).

III) INNE

Scholiasta o Apolloniusie Rodiuszu, Argonautica 3. 467 mówi, że według hymnów orfickich Hekate była córką Deo, według Bachylidesa córką Nyx (nocy), według Musaeusa córką Zeusa i Asterii, a według Pherecydesa córką Aristaiosa (Aristaeusa).

N.B. Pherecydes wyraźnie utożsamiał Aristaiosa z tytanem Astraiosem (Gwiezdnym).
Większość poetów czyni Hekate córką nocy w jakiejś formie, czy to Asteria (Gwiezdna), Astraios (Gwiezdna) czy Nyx (Noc).

PRZEDSTAWIENIE HEKATE

I) BOGINIA WIRGINIA.

Hekate była opisywana jako bogini dziewica, podobna do Artemidy. W sztuce często przedstawiano ją w panieńskiej sukni do kolan.

Apollonius Rhodius, Argonautica 3. 840 (przeł. Rieu) (grecki epos C3rd p.n.e.) :
„Jednorodzona Dziewica (Koure mounogenes) .”

Lycophron, Alexandra 1174 (przeł. Mair) (grecki poeta C3rd p.n.e.) :
„Dziewczęca córka Perseusza, Brimo Trimorphos.”

II) SCYLLA (SKYLLA)

Hekate była czasami utożsamiana z Krataeis (Crataeis), matką morskiego potwora Skylli (Scylla). Tytułowano ją również Skylakagetis (Przywódca Psów), łącząc ją z imieniem potwora.

III) CIRCE (KIRKE) & MEDEA

Diodorus Siculus utożsamiał Hekate z kolchijskimi (kolchijskimi) nimfami Perseis i Eidyią (matką i żoną króla Aeetesa), a także z boginią sąsiednich tauryjskich Chersonezów (Chersonese).

HEKATE & THE WAR OF THE TITANS

Hekate była jednym z bogów-tytanów, którzy sprzymierzyli się z Zeusem.

Hezjod, Teogonia 404 ff (przeł. Evelyn-White) (grecki epos z VIII lub VII w. p.n.e.) :
„Hekate, którą Zeus, syn Kronosa (Cronusa), czcił ponad wszystko. Dał jej wspaniałe dary, aby miała udział w ziemi i bezowocnym morzu. Otrzymała też cześć w niebie gwiaździstym i jest wielce czczona przez bogów nieśmiertelnych…. Ilu bowiem zrodzonych z Gai (Gaea, Ziemia) i Ouranosa (Uranos, Niebo), wśród nich wszystkich ma należną jej część. Syn Kronosa nie uczynił jej nic złego ani nie zabrał niczego z tego, co było jej udziałem wśród dawnych bogów Tytanów: lecz ona posiada, jak podział był na początku od początku, przywilej i na ziemi, i na niebie, i na morzu. Ponadto, ponieważ jest jedynaczką, bogini otrzymuje nie mniej honoru, lecz znacznie więcej, gdyż Zeus ją czci.”

Dla większej ilości informacji na temat Wojny Tytanów zobacz THE TITANES

HECATE & THE WAR OF THE GIGANTES

Hekate pojawia się w wielu starożytnych malowidłach wazowych walcząc z olbrzymem przy pomocy swoich bliźniaczych pochodni.

Więcej informacji na temat wojny gigantów znajdziesz w dziale THE GIGANTES

HECATE & THE RAPE OF PERSEPHONE

Homeryczny Hymn 2 do Demeter 19 ff (przeł. Evelyn-White) (epopeja grecka VII-IV w. p.n.e.) :
„Wtedy zawołała donośnym głosem, wzywając swego ojca, Syna Kronosa (Cronusa), który jest najwyższy i najdoskonalszy. Ale nikt, ani z nieśmiertelnych bogów, ani ze śmiertelnych ludzi, nie usłyszał jej głosu, ani jeszcze drzewa oliwne rodzące obfite owoce: tylko czuła Hekate (Hekate), o jasnej czuprynie, córka Persaiosa (Persaeus), usłyszała dziewczynę z jej jaskini, a pan Helios (Słońce) ….
Wtedy przez dziewięć dni królewna Deo wędrowała po ziemi z płonącymi pochodniami w rękach, tak zasmucona, że nigdy nie skosztowała ambrozji i słodkiego haustu nektaru (nektaros), ani nie pokropiła swego ciała wodą. Lecz gdy nastał dziesiąty oświecający świt, Hekate z pochodnią w rękach spotkała ją, przemówiła do niej i oznajmiła jej nowinę: „Królowo Demeter, zwiastunko pór roku i dawczyni dobrych darów, jaki bóg nieba lub jaki śmiertelnik porwał Persefonę i przeszył smutkiem twoje drogie serce? Bo słyszałem jej głos, ale nie widziałem na własne oczy, kto to był. Ale powiem ci prawdziwie i krótko wszystko, co wiem.”
Tak więc, powiedziała Hekate. I córka bogatych włosów Rheia nie odpowiedział jej, ale sped szybko z nią, trzymając płonące pochodnie w swoich rękach. Więc przyszły do Heliosa (Słońca), który jest strażnikiem bogów i ludzi, i stanęły przed jego końmi: i jasna bogini zapytała go.”

Homeryczny Hymn 2 do Demeter 436 ff:
” Wtedy jasnowłosa Hekate zbliżyła się do nich i często obejmowała córkę świętej Demeter: i od tego czasu pani Hekate była ministrem i towarzyszką Persefony.”

Pausanias, Opis Grecji 9. 39. 2 (przeł. Jones) (grecki travelogue z II w. n.e.) :

” od gaju Trophonios oddziela rzeka Herkyna (Hercyna). Powiadają, że tu Herkyna, bawiąc się z Kore (Core), córką Demeter, trzymała gęś (khên), którą wbrew jej woli puściła luzem. Ptak wleciał do wydrążonej jaskini i ukrył się pod kamieniem; Kore weszła i zabrała ptaka, gdy ten leżał pod kamieniem. Woda popłynęła, jak mówią, z miejsca, gdzie Kore zabrała kamień, i stąd rzeka otrzymała nazwę Herkyna. Na brzegu rzeki znajduje się świątynia Herkyny, w której jest panna trzymająca w ramionach gęś. W jaskini są źródła rzeki i obrazy stojące, a węże są zwinięte wokół ich berła. Można by przypuszczać, że są to wizerunki Asklepiosa (Asklepiosa) i Hygei, ale mogą to być Trophonios i Herkyna, ponieważ uważają oni, że węże są tak samo święte dla Trophoniosa jak dla Asklepiosa.”

Więcej informacji o porwaniu Persefony patrz RAPE OF PERSEPHONE

HEKATE & HERMES

Hekate została prawdopodobnie opisana jako konsorta chtonicznego (podziemnego) Hermesa w kultach tesalskich Pherai (Pherae) i Eleusis. Obaj bogowie byli przywódcami duchów zmarłych i byli związani z wiosennym powrotem Persefony.

HECATE & GALINTHIAS

Antoninus Liberalis, Metamorfozy 29 (przeł. Celoria) (mitograf grecki z II w. n.e.) :
„W Tebach Proitos (Proetus) miał córkę Galinthias. Ta panna była towarzyszką zabaw i towarzyszką Alkmeny (Alkmena), córki Elektryona (Elektryon). W czasie, gdy Herakles rodził Alkmene, Moirai i Eileithyia, w ramach przysługi dla Hery, utrzymywały Alkmene w ciągłych bólach porodowych, siedząc i krzyżując ręce. Galinthias, obawiając się, że bóle porodowe doprowadzą Alkmene do szaleństwa, podbiegła do Moirai i Eleithyia i oznajmiła, że z woli Zeusa Alkmene urodziła chłopca, a ich prerogatywy zostały zniesione.
Na to wszystko, konsternacja oczywiście ogarnęła Moirai i natychmiast puściły ramiona. Alkmene’s pangs ustały od razu i Herakles (Herakles) urodził się. Rozgniewani z tego powodu maoiści odebrali Galinthias kobiece członki, gdyż będąc śmiertelniczką, oszukała bogów. Zamienili ją w podstępną łasicę (lub tchórza), każąc jej mieszkać w kryjówkach i dali jej groteskowy sposób spółkowania. Hekate pożałowała tej przemiany jej wyglądu i mianowała ją świętą służką samej siebie.”

Aelian, O zwierzętach 12. 5 (przeł. Scholfield) (grecka historia naturalna z II w. n.e.) :
„Mieszkańcy Teb, choć Grecy, czczą kunę, tak słyszałem, i twierdzą, że była ona pielęgniarką Heraklesa, a jeśli nie była to pielęgniarka, to kiedy Alkmene (Alkmena) rodziła i nie mogła urodzić swego dziecka, kuna przebiegła obok niej i rozluźniła więzy jej łona, tak że Herakles został uwolniony i od razu zaczął się czołgać.”

HECATE & THE WITCH GALE

Aelian, O zwierzętach 15. 11 (przeł. Scholfield) (grecka historia naturalna z II w. n.e.) :
„Słyszałem, że kret (lub tchórz) był kiedyś człowiekiem. It has also reached my hearing that Gale was her name then; that she was a dealer in spells and a sorceress (pharmakis); that she was extremely incontinent, and that she was afflicted with abnormal sexual desires. Nie umknęło mojej uwadze, że gniew bogini Hekate przemienił ją w tę złą istotę. Niech bogini będzie dla mnie łaskawa: bajki i ich opowiadanie pozostawiam innym.”

HECATE & QUEEN HECUBA

Odysseus otrzymał królową Hekabe (Hekubę) jako swoją niewolę po upadku Troi. Podczas podróży powrotnej do Grecji zamordowała ona trackiego króla i została ukamienowana przez miejscowych. Bogowie przemienili ją w czarnego psa, a ona stała się zwierzęcą przyjaciółką bogini Hekate. W tym micie królowa była wyraźnie utożsamiana z Bendisem, trackim Hekate, któremu składano psy w ofierze.

Lycophron, Alexandra 1174 ff (trans. Mair) (grecki poeta C3rd p.n.e.) :
„The maiden daughter of Perseus, Brimo Trimorphos (Three-formed), shall make thee her attendant , terrifying with thy baying in the night all mortals who worship not with torches the images of Zerynthia queen of Strymon , appeasing the goddess of Pherai with sacrifice. A wyspiarska ostroga Pakhynos (Pachynus) pomieści twój straszliwy cenotaf, ułożony rękoma twego pana, pobudzonego snami, gdy dostąpisz obrzędu śmierci przed strumieniami Heloros. Wyleje na brzeg ofiary za ciebie, nieszczęśliwy, bojąc się gniewu bogini o trzech szyjach, bo to on rzuci pierwszy kamień na twoje ukamienowanie i rozpocznie ciemną ofiarę dla Haidesa.”

Ovid, Metamorfozy 14. 430 & 561 ff (przeł. Melville) (epopeja rzymska od C1st p.n.e. do C1st n.e.) :
„Troja upadła i Priam też. His ill-starred wife lost, after all besides her human shape; her weird new barking terrified the breeze on foreign shores where the long Hellespont contracts in narrows …. Tam leżą po drugiej stronie cieśniny od Frygii, gdzie było Ilium, prowincje Tracji, gdzie Polymestor miał swój bogaty pałac. Jemu to w tajemnicy Praim oddał na wychowanie swego młodego syna Polidorusa… Kiedy Troja upadła, ten niegodziwy król wziął swój ostry miecz i poderżnął gardło swemu podopiecznemu… Na plaży ujrzała zwłoki Polydorusa i ogromne rany, jakie zadały trackie noże… Hekuba, wściekłość połączona z żalem, nie zważając na swoje lata … udała się do Polymestora, autora tego haniebnego morderstwa, i szukała audiencji … Zaatakowała króla i wbiła palce w jego oczy, jego zdradzieckie oczy, i wydłubała mu gałki oczne … Rozgniewani widząc klęskę swego króla, Trakowie zaczęli atakować królową kijami i kamieniami, ale ona rzuciła się na kamienie, warcząc, a kiedy jej usta zostały nastawione na gramatyczne słowa i próbowała mówić, szczekała. Miejsce to pozostało do dziś, nazwane tak od tego, co się tam wydarzyło. Potem, wciąż pamiętając o swoich dawnych bolączkach, wyła z żalu przez krainę Tracji. Ten jej los wzbudził litość w sercach przyjaciół i wrogów, Trojan i Greków, a także wszystkich bogów – wszystkich: Junona także, żona i siostra Jovego, sama uznała tragiczny koniec Hekuby za niesprawiedliwy.”

Ovid, Metamorfozy 7.362 ff:
„Minęła grób Parysa pogrzebany w płytkim piasku; łąki, które Maera przeraziła potwornymi szczekaczkami.”