Volgens mij is een goed vervaardigde Acheuleese handbijl een van de mooiste en opmerkelijkste archeologische voorwerpen die ooit zijn gevonden, waar ook ter wereld. Ik houd van de strakke, symmetrische lijnen. De kracht en het gewicht maken indruk op me, net als de hardnekkigheid ervan.
Acheuleese handbijl is de term die archeologen nu gebruiken om het kenmerkende type stenen werktuig te beschrijven dat voor het eerst werd ontdekt door John Frere in Hoxne, in Suffolk, Groot-Brittannië, aan het eind van de jaren 1700. Jacques Boucher de Perthes, een gevierd archeoloog, vond soortgelijke voorwerpen in Frankrijk tijdens opgravingen in de jaren 1830 en 1840. De naam Acheulean komt van de site van Saint-Acheul, vlakbij de stad Amiens in Noord-Frankrijk, die de Perthes in 1859 opgroef.
De term handbijl is waarschijnlijk een verkeerde benaming. Hoewel het mogelijk is dat het stenen werktuig werd gebruikt om te hakken – zoals een moderne bijl – is er weinig bewijs dat het werktuig aan een handvat was bevestigd. Zonder handvat zou de gebruiker zijn of haar handen ernstig hebben beschadigd bij het vasthouden van de scherpe randen van de bijl en het slaan op een andere harde substantie. Er zijn echter aanwijzingen – in de vorm van microscopische beschadigingen aan de randen en oppervlakken van de handbijlen – dat deze voorwerpen werden gebruikt voor snijden, schrapen en sommige houtbewerkingsactiviteiten. Handbijlen dienden ook als bron van ruw materiaal (in strikt archeologische termen waren het kernen) waaruit nieuwe, kleinere snijwerktuigen (schilfers) werden geslagen. Ze dienden dus waarschijnlijk verschillende doelen.
Deze Acheuleese handbijl werd in 1960 in Saoedi-Arabië verzameld en is nu in het bezit van het Denver Museum of Nature & Science. Hij is bijna perfect symmetrisch, ongeveer zo groot als de hand van een volwassene, en gemaakt van een ruwe kwartsiet. De Acheuleese handbijl is een van de duurzaamste technologieën die de wereld ooit heeft gezien. DMNS AN-1997-141.157
Het overgrote deel van de Acheuleese handbijlen is gemaakt door de Homo erectus, een oude mensensoort die in Afrika leefde en de eerste van onze voorouders was die uit dat continent wegtrok. Er zijn verleidelijke aanwijzingen dat een vroegere menselijke voorouder die alleen in Afrika werd gevonden, de Homo habilis, misschien een ruwe vorm van handbijl heeft gemaakt, maar nooit de prachtig symmetrische vormen die later in de tijd werden gevonden. Uitgestorven menselijke soorten die voornamelijk in West-Europa zijn gevonden, waaronder de Neanderthalers (die ongeveer 400.000 tot 40.000 jaar geleden leefden), maakten ook handbijlen. Leden van onze soort, Homo sapiens, hebben nooit dergelijke werktuigen gemaakt. Acheuleese handbijlen zijn gevonden in heel Europa, Afrika en Azië, overal waar grondstofknollen van de juiste afmetingen kunnen worden gevonden.
In 1948 definieerde Hallam Movius van de Harvard Universiteit een theoretische lijn die loopt van het midden van Groot Brittannië in oost-zuidoostelijke richting over Noord Europa, langs de noordelijke kusten van de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, over Noord India, en helemaal naar Bangladesh in het zuidoosten. Nu bekend als de Movius Lijn, zijn er geen handbijlen gevonden ten noorden en oosten van deze grens, waarschijnlijk door gebrek aan geschikte grondstoffen.)
Even intrigerender dan hun enorme verspreiding over drie continenten is hun tijdsdiepte. Acheuleese handbijlen zijn gevonden op vindplaatsen die 1,5 miljoen jaar van menselijk bestaan omspannen, daterend van ruwweg 1,6 miljoen jaar geleden tot ongeveer 100.000 jaar geleden. Dat maakt de Acheuleese bijl tot de meest duurzame technologie die leden van ons geslacht (Homo) ooit hebben ontwikkeld. Beschouw daarentegen de hoeveelheid technologische verandering die heeft plaatsgevonden in slechts de laatste 150 jaar (sinds het eerste telefoongesprek), één tienduizendste van de tijd dat de Acheuleese handbijl werd gemaakt en gebruikt. Of denk aan de hoeveelheid technologische verandering in slechts de laatste 10 jaar (sinds de eerste iPhone werd geïntroduceerd), een honderdvijftigduizendste van de tijd dat Acheuleese handbijlen werden gemaakt en gebruikt. In de gedenkwaardige woorden van mijn vroegere professor Arthur J. Jelinek, vertegenwoordigen handbijlen “geestdodende technologische stabiliteit.”
De handbijl vertegenwoordigt dus een diepgaande effectieve, zeer duurzame technologie die al 1,5 miljoen jaar wordt gebruikt. Tegenwoordig meten we technologische verandering in weken en maanden, niet alleen in jaren. Hoe zullen de zogenaamd “duurzame” technologieën van vandaag er over 10 jaar uitzien? 150 jaar? 1,5 miljoen jaar? De volgende keer dat u iets hoort over zogenaamd duurzame technologie, denk dan eens aan de Acheuleese handbijl … en bedenk wat het woord duurzaam werkelijk betekent.