Niet velen van ons weten dat een godin achter onze oprichters stond in Amerika’s strijd voor onafhankelijkheid. En sindsdien heeft ze gediend als een nationaal symbool, wat sommige religieuze conservatieven blijft irriteren. In deze tijd, waarin vragen over de rol van religie in onze samenleving bijzonder acuut zijn geworden, is het goed om op 4 juli stil te staan bij de mythologie van de godin van onze natie.
De naam Lady Liberty is afgeleid van de Romeinse godin Libertas, maar ze had een Griekse voorganger, de godin Eleutheria (wat “vrijheid” of “liberty” betekent in het Grieks). Zeus in zijn rol als beschermer van de politieke vrijheid stond ook bekend als Zeus Eleutherios (“Zeus de Bevrijder”), in wiens naam een stoa op de Agora in Athene werd gebouwd na zijn bevrijding van de Perzen. Eleutheria was ook een epitheton van Artemis, voor wie we veel mythologie hebben, maar er is geen mythologie in haar aspect als Eleutheria bewaard gebleven, alleen haar gezicht op sommige munten.
De mythologie van Libertas is rijker. Zij kreeg nationale bekendheid in verband met de vestiging van de Romeinse Republiek in 509 v. Chr. Zij werd vereerd door en was een symbool van de Junia-familie, die een belangrijke rol speelde bij de omverwerping van de laatste koning van Rome, de tirannieke Lucius Tarquinius Superbus. Na de omverwerping van het koningschap smeedden rancuneuze edelen een complot om de macht te heroveren, maar dit werd verijdeld door Vindicus, een slaaf van een van deze adellijke families (de Vitellii) die het complot aan de Senaat rapporteerde, en zo werd de nieuwe Republiek gered. Na verloop van tijd werden verschillende tempels gebouwd ter ere van Libertas en verscheen haar gezicht op munten, maar helaas is geen van de tempels of standbeelden van haar bewaard gebleven.
Na de Republiek tot stand te hebben gebracht, werd haar rol er een van toezicht te houden op de manumissie van slaven. In de stad Rome nam de meester zijn slaaf mee naar de Tempel van de Vrijheid, waar een Romeinse ambtenaar de slaaf vrij verklaarde terwijl hij hem aanraakte met een staf, de vindicta, ter ere van Vindicus. De bevrijde man knipte vervolgens zijn haar af en ontving van zijn vroegere meester een wit gewaad en een kap van witte wol die op een bijenkorf leek. Zo werden de symbolen van Libertas een roede (of paal) met daarop de kap, een gebroken scepter (symbool voor de omverwerping van de monarchie), en een kat (symbool voor waakzaamheid).
De continenten en vele landen worden vaak voorgesteld door allegorische vrouwenfiguren. Nadat Amerika (Noord en Zuid) was ontdekt en door de Europeanen was gevestigd, werd het gesymboliseerd door een mythische Indiaanse figuur die bekend stond als de Indian Queen. In de vroege uitbeeldingen was zij een gezette, matroneuze figuur, afgebeeld in de overvloedige natuur van Amerika, die de Europese fascinatie voor de exotische Nieuwe Wereld weerspiegelde. Naarmate de spanningen tussen Groot-Brittannië en haar Amerikaanse koloniën toenamen, veranderde de koningin in Noord-Amerika in de jongere, slankere Indiaanse prinses, die een gevederde hoofdtooi en rok droeg, een lichtere huidskleur had en een krijgshaftig profiel aannam als vertegenwoordigster en beschermster van de kolonisten tegen de koning en zijn eigen vrouwelijke beschermster, Britannia (zie de illustratie hieronder).
(Boven: Gravure uit 1774, uit Groot-Brittannië maar pro-Amerikaans, getiteld Liberty Triumphant. De Indiaanse prinses leidt de vrijheidsstrijders en roept: “Help mij en voorkom dat ik aan handen en voeten gebonden word. Clements Library, Univ. of Michigan.)
In de loop van de Amerikaanse Revolutie en de nasleep daarvan kwam Liberty in de plaats van de Indian Princess. Dit was mogelijk omdat de Vrijheid in Europa een opleving had gekend (vooral tijdens de Nederlandse strijd tegen Spanje en de aanvaarding van een republikeinse regeringsvorm) en de Atlantische Oceaan overstak. Toen de Stamp Act werd ingetrokken, vierden de mensen in New York dit door een scheepsmast op te richten als Liberty Pole, een uitvloeisel van Libertas’ vindicta. In Boston sloeg Paul Revere een munt waarop de Vrijheid was afgebeeld zittend op een wereldbol met haar staf in de ene hand en haar weegschaal in de andere, met haar kat aan haar voeten, en rond de rand de woorden “Goddess Liberty”; op de keerzijde stond Janus (zijn twee gezichten stellen Whigs en Tories voor), de Romeinse god van begin en overgang, de toekomst en het verleden, deuren en doorgangen. Zij kwam ook voor op vroege ontwerpen van ons Groot Zegel.
Franse gravure uit 1778, toen Frankrijk aan de oorlog deelnam. Liberty houdt haar staf vast met daarop de liberty cap terwijl de Indiaanse prinses haar voeten omhelst. Benjamin Franklin (toen onze ambassadeur in Frankrijk), gekleed in Romeins gewaad, wordt beschermd door Minerva, en wijst naar de Indiaanse prinses met zijn eigen versie van de roede, ten teken dat zij (Amerika) bevrijd moet worden. Rechts drijft Mars, gesteund door Minerva, Brittannië (de zeemacht, vandaar met Neptunus) terug de zee in. Links kijken Handel (Mercurius) en Landbouw toe. Clements Library, Univ. of Michigan.
De vrouwelijke figuur van Columbia werd ook een bijnaam voor Amerika, al voor de revolutie. Zij was een evolutie van Lady Liberty, die eveneens de roede met pet vasthield, maar tegen het einde van de 18e eeuw was het enige bewijs van de band met Liberty de Frygische pet, een symbool in de Franse Revolutie (tegen die tijd was Liberty’s eigen pet ook in deze veranderd). Zij kwam voor in namen als het District Columbia, Columbia University, Columbia de hoofdstad van South Carolina, de World’s Columbian Exposition van 1893 in Chicago, en Columbia Pictures. Na de oprichting van het Vrijheidsbeeld verdrong dat beeld geleidelijk Columbia (kijk maar naar het symbool van Columbia Pictures!), en tegen de jaren 1920 was ze zo goed als verdwenen.
Statue of Freedom 1863, met het zwaard in de ene hand en de laurier in de andere, voorstellend de bereidheid om te vechten voor de vrijheid en het vaderland.
In het midden van de 19e eeuw, toen het Capitool van de V.S. werd herbouwd, was er een standbeeld nodig bovenop de nieuwe koepel. De beeldhouwer Thomas Crawford ontwierp hiervoor een bronzen beeld van een vrouwelijke allegorische figuur, grotendeels gelijk aan Liberty/Columbia, het Vrijheidsbeeld (of Gewapende Vrijheid, of Vrijheid Triomfantelijk in Oorlog en Vrede) genoemd, dat bijna 20 voet hoog is. In Crawfords oorspronkelijke ontwerp hield zij een staf vast die deed denken aan de vindicta en droeg zij de vrijheidshoed, die oorspronkelijk in Rome door bevrijde slaven werd gedragen en die met afwisseling door Amerikaanse en Franse revolutionairen was overgenomen. Maar de leiding over de reconstructie van het Capitool had de zuiderling Jefferson Davis, die later president van de Confederatie zou worden. Hij verwierp de pet als een belediging voor slavenhouders, hoewel hij in zijn officiële verklaring als argument aanvoerde dat een dergelijk symbool “ongepast was voor een volk dat vrij geboren was en niet tot slaaf gemaakt wilde worden”. In Crawfords herziene ontwerp kreeg ze een meer krijgshaftig voorkomen, met een gearmd zwaard in plaats van een staf en een militaire helm die deed denken aan Athena/Minerva (zie illustratie links). De helm, met een adelaarskop en een verentooi, en ook haar met bont omzoomde gewaad, waren ook ontworpen om te herinneren aan indiaanse motieven. Toen het beeld in 1863 klaar was om te worden geplaatst, werd het symbolisch (in stukken) door voormalige slaven gehesen.
De godin is het beroemdst in het beeld getiteld Liberty Enlightening the World, dat nu eenvoudigweg bekend staat als het Vrijheidsbeeld. Het idee ontstond in 1865, toen de Amerikaanse Burgeroorlog ten einde liep. Tijdens een diner in Parijs opperden twee vrijmetselaars en abolitionisten, de hoogleraar in de rechten en historicus van Amerika Édouard René de Laboulaye en de beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi, samen het idee om het Amerikaanse volk een geschenk te geven ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de Amerikaanse onafhankelijkheid, waaraan de vriendschap van Frankrijk ten grondslag had gelegen. Maar welke vorm dit geschenk zou aannemen en wanneer het zou worden gecreëerd, werd vertraagd door twee gebeurtenissen. De ene was de Frans-Pruisische oorlog, maar het resultaat daarvan was de ondergang van het repressieve regime van Napoleon III (die de Confederatie had gesteund), gevolgd door pogingen om een stabiele nieuwe republiek te stichten, die zou kunnen profiteren van Amerikaanse steun. Het andere was Bartholdi’s project voor de bouw van een vuurtoren in Egypte aan de ingang van het Suezkanaal, dat bijna voltooid was. Daarvoor ontwierp hij een beeld van een vrouw die een fakkel omhoog houdt, vergelijkbaar met wat later ons Vrijheidsbeeld zou worden. Maar toen dat project in 1869 mislukte, richtte Bartholdi zijn aandacht op een soortgelijk monument voor Amerika. In 1871 reisde hij hierheen om steun te werven, en hij slaagde. Vrijmetselaars waren aan beide zijden van de oceaan actief in het financieren en organiseren van het project.
Bartholdi’s ontwerp was een herbewerking van zijn eerdere Suez-visie, maar dit keer was de dame de Vrijheid, die tegen die tijd zowel in Amerika als in Frankrijk al lang een belangrijk symbool was. Ook haar traditionele connectie met de bevrijding van slaven was bijzonder passend in de nasleep van de Burgeroorlog. Ze werd op 28 oktober 1886 ingewijd tijdens een vrijmetselaarsceremonie. Sommige religieuze conservatieven uit die tijd hadden bezwaar tegen een heidense godin in een dergelijke rol. Een commentator, die in 1880 in de American Catholic Quarterly Review schreef (vol. 5, pp. 587-97), veroordeelde de oprichting van dit “afgodsbeeld van een heidense godin . . . die haar fakkel vasthoudt om te verkondigen dat de mensheid het ware licht ontvangt, niet van Christus en het Christendom, maar van het heidendom en zijn goden.”
Onze omarming van de godin Vrijheid komt echter niet voort uit religieuze motieven (heidens of anderszins), maar uit een neoklassieke opleving en onze omarming van de klassieke idealen van burgerlijke vrijheid en de vrijlating van slaven die zij het best vertegenwoordigde. Zij verdient een plaats in de symboliek van onze natie en haar feestdag, en als we die vieren moeten we denken aan de idealen die zij belichaamt. En als u toevallig Parijs bezoekt, ga dan even langs bij de replica van het Vrijheidsbeeld op het Ile aux Cygnes. Het is een van de vele replica’s in Parijs en over de hele wereld.
Ik wil mijn vrouw Elena (mijn eigen godin) bedanken voor haar inspiratie en hulp bij dit bericht.