Laten we eens afreizen naar een eiland met een eigen prachtige taal, persoonlijkheid, authenticiteit en frisheid dat midden in de Caribische zee ligt. Klinkt moeilijk, nietwaar? Maar als we “Cuba” in uw oor zouden fluisteren, zou u zich waarschijnlijk realiseren dat dit ongelooflijke Caribische eiland perfect voldoet aan alle bovengenoemde criteria.
De mensen zijn warm, gastvrij en hebben een grote levenslust, met een van hun meest onderscheidende kenmerken is hun specifieke manier van spreken Spaans, die, in de volksmond, wordt aangeduid als Cubaanse uitdrukkingen of Cubanisms. Woorden, idiomen of kleine uitdrukkingen van Castiliaans Spaans die Cubanen fel verdedigen als onderdeel van hun bijzondere wereldbeeld. Maar voordat we een kijkje nemen naar hun 10 meest amusante en eigenaardige uitdrukkingen, laten we eerst een beetje leren over hun rijke geschiedenis en hoe dit hun unieke manier van het gebruik van de Cervantijnse taal heeft beïnvloed.
Een beetje geschiedenis
Nadat Cuba al meer dan tienduizend jaar werd bewoond door migrerende vissers uit Midden-Amerika en andere nomadische gemeenschappen uit de monding van de Mississippi rivier, werd het vervolgens gekoloniseerd door Spanje door de ontdekking van Amerika (1492), waardoor de Spanjaarden hun eigen identiteit konden smeden naast de lokale inboorlingen. Eén ding is zeker: de kolonisten waren niet van plan de Atlantische Oceaan over te steken op oude houten galjoenen met als doel ideeën uit te wisselen en te converseren met de plaatselijke bevolking. De belangrijkste doelstellingen waren het opleggen van tradities, het uitbreiden van het rijk en het plunderen van hulpbronnen, waarbij het aanleren van de taal, de cultuur en de tradities in elke nederzetting een soort secundaire nevenschade was, om het wat spreektaalachtiger uit te drukken. Zo drong het Spaans in de loop der eeuwen langzaam maar zeker door in de cultuur en werd het een uitstekend middel voor de eenheid van alle generaties Creolen, Indianen en Mestiezen, die onder dezelfde vlag van het Spaanse rijk naast elkaar leefden in wat nu bekend staat als Midden-Amerika, de Caribische zee en Zuid-Amerika.
In het bezit van de Spaanse Kroon voor meer dan 400 jaar, was het na zijn onafhankelijkheid in 1898 en het daaropvolgende verdrag met de Verenigde Staten dat Cuba zichzelf bekend maakte aan de rest van de wereld. Tientallen jaren daarna, na de Cubaanse revolutie, raakte het land ondergedompeld in een turbulent militair regime, dat jarenlang door het land werd beïnvloed door de Russische ideologie. Men zou kunnen concluderen dat de lange periode van Spaanse overheersing, samen met de invloed van de Verenigde Staten en de inmenging van Rusland in de laatste decennia, heeft geleid tot een Spaanse taal die boordevol woorden zit die afkomstig zijn van een diverse mix van met name deze drie talen (hoewel er ook gematigde invloeden zijn van het Frans en nog minder van het Portugees) en hun respectievelijke uitspraken.
Een ander aspect dat heeft bijgedragen aan de historische ontwikkeling van Cuba was de massale instroom van Afrikaanse slaven. Aangezien de inheemse bevolking aan het begin van de verovering vrijwel geheel was uitgeroeid, was het noodzakelijk goedkope arbeidskrachten te importeren. Galjoenen werden volgeladen met slaven die tot doel hadden steden, kerken, bruggen en bolwerken te bouwen en op te zetten die de kolonies moesten beschermen tegen schepen en troepen van andere koloniale rijken (zoals de Nederlanders of de Engelsen). In feite zijn er tegenwoordig in elke Cubaanse stad nog Afro-Cubaanse gemeenschappen die afkomstig zijn uit verschillende Afrikaanse landen.
Cubaans onderwijssysteem
Hoewel het gemakkelijk is om Cuba als een verarmd land te zien, is het vermeldenswaard dat het in feite een van de landen is met het hoogste aantal inschrijvingen op scholen ter wereld. Het vrije en universele karakter van zijn onderwijssysteem (van lagere school tot universiteit), zijn toegewijde inspanning voor beroepsopleiding en sterke impuls in het bevorderen van cultuur op alle overheidsniveaus zijn de belangrijkste oorzaken van de hoge alfabetiseringsgraad van de bevolking en zijn uitstekende algemene kennis van cultuur.
Cuba’s gebrek aan materiaal en menselijke hulpbronnen gedurende de laatste decennia op economisch gebied is, zonder twijfel, een factor waarmee rekening moet worden gehouden bij het bestuderen van de manier waarop de Cubanen zich in het Spaans uitdrukken. Desondanks zijn er in het land veel intellectuelen die in staat zijn scherpe, diepgaande en kwalitatief hoogstaande literatuur te produceren.
De meest voorkomende lokale uitdrukkingen die de Cubanen gebruiken wanneer zij zich uitdrukken kunnen worden geïdentificeerd in de manier waarop zij werkwoorden vervoegen, de geslachts- en getalsovereenstemming, de bekende vulwoorden of het omkeren van complexe zinsstructuren. Een ander aspect dat moet worden benadrukt is dat het corrigeren van de typografische syntaxis van officiële en professionele teksten (zoals bijvoorbeeld medische documenten of documenten van de overheid) in veel gevallen uitsluitend wordt overgelaten aan correctoren van computersoftware. Aangezien onze taal zo rijk, verscheiden en vol varianten is, is het praktisch onmogelijk om dit proces met een machine uit te voeren. Daarom is het van essentieel belang een beroep te doen op een professionele taalkundige of proeflezer.
De negatieve invloed die sms-diensten voor mobiele telefoons over de hele wereld hebben gehad, speelt ook een grote rol. De onmiddellijkheid van antwoorden en het gebrek aan controle over de meest essentiële schrijfconventies bij het uitwisselen van berichten hebben ervoor gezorgd dat met name jongeren ernstige grammaticale fouten met betrekking tot zinsbouw en spelling als de norm zijn gaan accepteren.
Features of Castilian Spanish in Cuba
Aangezien het grotendeels vergelijkbaar is met het Spaans dat in de Antillen en andere omringende landen wordt gesproken, zijn de minimale verschillen gebaseerd op bepaalde lexicale en fonetische aspecten. Het is ook vermeldenswaard dat er binnen hetzelfde eiland verschillende culturele uitdrukkingen zijn, afhankelijk van het gebied waar men zich bevindt, maar zonder het niveau van een echt dialect te bereiken. Het grootste verschil is waarschijnlijk tussen de westelijke gebieden (met een meer moderne, dynamische en up-to-date taal) en de oostelijke gebieden van het eiland (waar een meer traditioneel en geconserveerd Spaans wordt gesproken). Naast de locatie hebben ook andere factoren, zoals leeftijd en geslacht, een sterke invloed.
De meest voorkomende algemene kenmerken van cubanismen zijn:
- Uitspraak van de letter “S” alsof het een “J” is. Een voorbeeld hiervan is het woord “casco”.
- Assimilatie van de “R” door de medeklinker die erop volgt binnen de volgorde van dat specifieke woord. Een goed voorbeeld van deze norm is het woord ‘argolla’ .
- Vervanging van de letter “R” door de letter “L”. Het woord ‘amor’ is een van de meest universele voorbeelden van deze uitspraak .
- Gebruik van persoonlijke voornaamwoorden (yo, tú, él, ella) in elke situatie of context, mogelijk als gevolg van de invloed van het Engels, en de overheersing van het gebruik van het informele voornaamwoord van ’tú’ als een manier om te rebelleren tegen de normen, een van de meest traditionele kenmerken van de Cubaanse bevolking.
- Het vermijden van het gebruik van het tweede persoon meervoud voornaamwoord (vosotros).
- Woordenschat. Zonder twijfel, dit aspect van de taal vertegenwoordigt de grootste hoeveelheid variaties. De Cubaanse levensstijl, hun liefde voor plezier, feesten en alles wat met de sociale sfeer te maken heeft, heeft in de loop der eeuwen geleid tot een enorme hoeveelheid rijke en nieuwe culturele uitingen.
De straten van Havana ademen leven
De beroemde en vermaarde habanero intellectueel Argelio Santiesteban legde enkele jaren geleden tijdens verschillende persconferenties onder leiding van Europese hoofdsteden uit dat “het Spaans in Cuba deel uitmaakt van een collectieve dagelijkse inspanning van Cubanen om de kunstenaar te vinden die ieder mens in zich draagt”. De gemiddelde Cubaan, vindingrijk, levendig en vol lenteplezier, benadert het leven vanuit het oogpunt van het straatleven en gedijt bij het contact met zijn sociale omgeving. “De metafoor is zonder twijfel een van onze sterke punten
De waarheid is dat de woorden en zinnen die de gemiddelde Cubaan gebruikt een enorme hoeveelheid tradities, humor, mythen en diepgaande volkssentimenten herbergen. Het moet worden benadrukt dat, als het waar is dat dit een intrinsiek kenmerk is van elke plaats op de planeet, Cuba onvoorstelbare hoogten heeft bereikt en in dit opzicht hoogstwaarschijnlijk een van de slimste en meest inventieve gemeenschappen ter wereld is.
Bij voorbeeld, mensen die niet erg slim zijn wordt gevraagd “geen stenen te gooien naar de Morro” (no tiren piedras al Morro) in verwijzing naar de afgelegen ligging en de hoogte van de constructie die aan de andere kant van de Baai van Havana staat, terwijl voor degenen die op het punt staan een ernstige ramp mee te maken, mensen zeggen “ze zijn op het puntje van de kano” (están en el pico de la piragua). Eufemismen hebben ook een bijzonder grote invloed binnen de Cubaanse cultuur. Enkele voorbeelden zijn de manier waarop men verwijst naar de griep (“la cariñosa”, wat “de liefhebbende” betekent) of naar de dood (“ir a vivir el reparto bocarriba” wat letterlijk betekent “gaan liggen met het gezicht omhoog op het kerkhof”)
Tot de meest voorkomende spreekwoorden behoren vele versies en bewerkingen van traditionele Castiliaanse Spaanse gezegden. Korte en pittige zinnen met een dubbele betekenis, die eeuwenlang de oudste en meest gewortelde volkskennis hebben bewaard.
Van de meest verfijnde cultuur tot de meest elementaire instincten
Verschillende studies tonen aan dat er de laatste decennia een geleidelijke vooruitgang is geboekt in de richting van gelijkheid in termen van woordenschat en uitdrukking tussen Cubaanse elites en gewone mensen, een gebeurtenis die openlijk is gevierd door de nationale autoriteiten. De verstedelijking en de wederopbouw van de steden, de mobiliteit in verband met werk of sociale doeleinden waarmee iedereen in het land te maken krijgt, het gestandaardiseerde onderwijssysteem of het langzame maar gestage proces van de totstandbrenging van een industrieel weefsel in de meer landelijke gebieden, samen met andere factoren zoals de administratieve centralisatie of het gebrek aan diversiteit in de media, hebben allemaal bijgedragen tot een generieke uniformiteit die is doorgegeven aan alle Cubanen. Volgens Argelio Santiesteban, de eerder genoemde Cubaanse taalkundige: “Ondanks deze standaardisatie heeft het Cubaanse jargon geen verlies geleden, omdat het overal gesproken wordt, van paleizen tot bordelen, of van de boulevard tot politieke partijbijeenkomsten.
Wat meer is, Cuba is licht, gelach, transparantie, de lichtheid van het leven, openhartigheid en de oprechtheid van open harten. De Cubanen laten dit zien in hun eigen versie van het Spaans. Er is geen plaats voor soberheid, respect, decorum of airs and graces, want in de straten van Cuba wordt het luid en duidelijk gesproken, op de meest levendige en spirituele manier. Zielen die verbinding zoeken met andere zielen, zonder tijd om na te denken over iets anders dan emotie. Egalitarisme in elke zin van het woord.
Het is echter vermeldenswaard dat er mensen zijn die geen voorstander zijn van het bereiken van totale gelijkheid, althans in dit culturele aspect. Sommige respectvolle aanspreekvormen (met name tegen ouderen of autoriteiten), het gebruik van spreektaal in moeilijke of gevoelige situaties of de groeiende tendens onder jongeren om zelfvertrouwen te verwarren met gebrek aan respect, hebben er voor het eerst sinds tijden toe geleid dat verschillende intellectuelen zich uitspreken en vragen om meer controle en maatregelen te nemen.
10 populairste en grappigste uitdrukkingen of Cubanismen
Honderden uitdrukkingen hebben we weggelaten, maar hier zijn wat wij beschouwen als enkele van de grappigste zinnen die vandaag de dag in de Cubaanse lingo worden gebruikt:
- Asere ¿Qué volá? – Hoe gaat het? Hoe gaat het met je vriend?
- Ando a la my love – Synoniem van ‘ontspannen zijn’ en ‘zorgeloos zijn’. Het betekent ook naakt zijn.
- Coger botella – Een ritje meeliften.
- Irse pa’l yuma – Letterlijk is dit reizen naar de Verenigde Staten, maar in recentere tijden wordt het gebruikt als synoniem van ‘naar het buitenland reizen’ naar welk land dan ook. Het woord ‘yuma’ wordt ook gebruikt als een waarderend achtervoegsel om te verwijzen naar mensen uit de Verenigde Staten.
- ¡Sirvió Rodríguez! – Dit is een geestige woordspeling op basis van de Spaanse affirmatie ‘sirvió’ en de naam van de beroemde Cubaanse dichter Silvio Rodríguez. Het wordt gebruikt om enthousiasme te tonen over iets dat perfect is verlopen of een afspraak met vrienden, en het woord ‘sirvió’ kan worden vervangen door het woord ‘jugó’.
- Tirar un cabo – Dit is niet om een brandende sigarettenpeuk naar iemand te gooien, maar het tegenovergestelde; deze uitdrukking betekent gewoon iemand een hand geven. Je kunt bijvoorbeeld ’tirarle un cabo a tu amigo en la mudanza’ (je vriend een hand geven bij een verhuizing), of iemand helpen bij een examen of op zijn kinderen passen. Als je in Cuba bent en je hebt een lekke band of je auto gaat stuk, kun je tegen de eerste de beste Cubaan die langsloopt zeggen ‘Socio, hazme el favor y tírame un cabo con el carro’ (Neem me niet kwalijk, kun je me een plezier doen en me een handje helpen met de auto?).
- Eres un punto – Een pejoratieve term die in Cuba wordt gebruikt om te verwijzen naar onschuldige mensen die gemakkelijk ‘voor de gek worden gehouden’ of ‘worden opgelicht’. Dit kan ook gebruikt worden voor wanneer iemand bedrogen wordt door zijn partner of om te verwijzen naar mensen die extreem eerlijk en goedhartig zijn.
- Las tengo a pululu – Veel gebruikt door mannen om op te scheppen over het feit dat ze met verschillende vrouwen naar bed gaan.
- Completo Camagüey – Dit betekent dat iets af is of zijn einde heeft bereikt, bijvoorbeeld om te verwijzen naar het afmaken van een karwei of klus.
- “…ARRIBA DE LA BOLA!” – Om aan de bal te zijn en op de hoogte van het laatste nieuws of trends. De grootste zijn.
Deze cubaanse uitdrukkingen zijn voorbeelden van hoe een ontembare gemeenschap van mensen, gewend om zich uit te drukken zonder angst om veroordeeld te worden, de Spaanse taal spreken en tot leven brengen. Unieke zinnen, waarvan we er slechts 10 van de meest interessante en amusante hebben laten zien, zijn slechts een kleine glimp van de manier van spreken van deze levendige Caribische gemeenschap.