Plateaus zijn geografische en geologische landvormen die op elk continent voorkomen en ongeveer een derde van het land op aarde innemen. Ze kunnen worden gedefinieerd als vlakke, maar vrij hooggelegen landvormen die aan ten minste één kant boven de omringende gebieden uitsteken. Een plateau is een van de vier grote landvormen naast vlaktes, bergen en heuvels. Er zijn twee soorten plateaus, afhankelijk van de wijze waarop ze zijn gevormd: de vulkanische plateaus die door vulkaanuitbarstingen zijn ontstaan en de ontsluitende plateaus die door de opheffing van de aardkorst zijn ontstaan. Het grootste plateau ter wereld is het Tibetaans Plateau in Centraal-Azië, dat zich uitstrekt over India en China en een oppervlakte heeft van ongeveer 1,5 miljoen vierkante mijl.
Vormingsproces
Bij de vorming van plateaus zijn verschillende processen betrokken en elk proces van landvorming is geen onmiddellijke geologische handeling, want het duurt miljoenen jaren voordat de hoogvlakten met hun vlakke oppervlakten zijn opgebouwd. Plateaus kunnen worden gevormd door één of meer processen, waaronder erosie, opwelling van magma en extrusie van lava. Ze kunnen ontstaan wanneer magma naar boven wordt gestuwd, maar niet door het aardoppervlak breekt, maar een deel van de korst ophoogt. De lava kan ook door de aardkorst breken en zich over een lange tijd opbouwen om een verhoogd landoppervlak te vormen. Hieronder volgt een gedetailleerde beschrijving van hoe de verschillende plateaus worden gevormd.
Volkaanplateaus
Zoals de naam al zegt, is een vulkaanplateau een type plateau dat wordt gevormd door vulkanische activiteiten, zoals het uitdrijven van lava of het opzwellen van magma. Er zijn twee verschillende, maar nauw verwante soorten vulkaanplateaus, namelijk het lavaplateau en het pyroclastische plateau. De twee zijn vergelijkbaar in hun vorming, behalve dat het lavaplateau wordt gekenmerkt door een lavastroom terwijl het pyroclastisch plateau wordt gekenmerkt door een pyroclastische stroom. De meeste plateaus worden gevormd wanneer het magma diep in het binnenste van de aarde omhoog duwt naar de oppervlakte, maar er niet in slaagt de korst te breken en in plaats daarvan het ondoordringbare gesteente erboven optilt. Op deze manier wordt het vlakke gebied opgeheven en vormt het een plateau. De zich herhalende lavastroom kan ook door de scheuren in de bodem spuiten en zich over een uitgestrekt oppervlak verspreiden. De uitbarsting is altijd niet gewelddadig wegens de lage viscositeit van de lava. De uitgebreide en opeenvolgende stroom van lavastroom bedekt uiteindelijk het oorspronkelijke oppervlak en vormt een massief lavaplateau.
Soms kan de vulkaanuitbarsting worden gekenmerkt door pyroklastische stromen (vulkanisch materiaal en hete gassen die van een uitbarstende vulkaan wegstromen). Deze vulkanische stoffen, waaronder vulkanische as, pyroclastisch gesteente, tefra, en agglomeraten worden gekit tot felsisch, tufsteen, en mafisch om een pyroclastisch plateau te vormen. Enkele voorbeelden van vulkanische plateaus zijn het North Island Volcanic Plateau, het Columbia Plateau en Shirasu-Daichi.
Dissecting Plateaus
Sommige plateaus worden in de loop der tijd gevormd door de inwerking van regen en water op een opgeheven gebied. Het erosieproces van de twee agentia op het opgeheven gebied, zoals de bergketen, leidt tot de vorming van een geografisch kenmerk dat verschilt van het omringende gebied. Dissecterende plateaus zijn sterk geërodeerde plateaus. Water is de belangrijkste eroderende kracht op plateaus. Als het stroomt in de vorm van een rivier, snijdt het valleien in de rotsen en spoelt sedimenten naar de zee. Na verloop van tijd worden de valleien reusachtige landformaties zoals de Grand Canyon van het Colorado Plateau. Wind en regen kunnen uiteindelijk een plateau afslijten, wat leidt tot de vorming van buttes en mesa’s. Voorbeelden van ontleedbare plateaus zijn het Cumberland Plateau, Allegheny Plateau, Deccan Plateau, en de Blue Mountains.
Indeling van plateaus
Hoewel er twee brede typen plateaus zijn, afhankelijk van hun vorming, kunnen deze landvormen ook worden ingedeeld op basis van hun omringende omgeving. De hoogste plateaus in de wereld, grenzend aan de bergen worden intermontane plateaus genoemd. Een voorbeeld hiervan is het Tibetaans Plateau in Azië, dat tevens het grootste plateau ter wereld is. Plateaus die begrensd worden door een vlakte of zee aan de ene kant en een berg aan de andere kant worden piëmontplateaus genoemd. Een klassiek voorbeeld is het Piëmontplateau tussen de Atlantische kustvlakte en de Appalachian Mountains. Continentale plateaus zijn plateaus die weg van de bergen zijn gevormd en aan alle kanten worden begrensd door oceanen of door vlakten. Een voorbeeld hiervan is het Antarctisch Plateau.
Over het Tibetaans Plateau
Het Tibetaans Plateau is ’s werelds grootste en hoogste plateau. Het ligt in Oost- en Centraal-Azië en beslaat de meeste delen van Qinghai en de Tibetaanse Autonome Regio in China en Himachal Pradesh en Ladakh in India. Het plateau strekt zich uit van ongeveer 620 mijl van noord naar zuid en 1.600 mijl van oost naar west. Het heeft een hoogte van meer dan 14.800 voet en wordt vaak het “Dak van de Wereld” genoemd. Het Tibetaans Plateau heeft een oppervlakte van ongeveer 970.000 vierkante mijl. De vorming van het plateau is het gevolg van de continentale botsing langs de convergerende grens tussen de Euraziatische Plaat en de Indo-Australische Plaat meer dan 5 miljoen jaar geleden. Interessant is dat het Tibetaans Plateau nog steeds stijgt met een jaarlijks tempo van 0,2 inch.